Ik verdiep me nu vijf jaar vrijwel fulltime in het klimaatdebat en heb vele ‘kritische’ stukken over het onderwerp geschreven, voornamelijk in maandblad NWT. Collega’s en het publiek beschouwen me vaak als een klimaatscepticus. Zelf ben ik daar nog steeds niet over uit. Want wat is de definitie van een klimaatscepticus? Iemand die ontkent dat broeikasgassen de aarde opwarmen? In dat geval ben ik geen klimaatscepticus want ik ontken zeker niet dat broeikasgassen de potentie hebben om de aarde op te warmen. Wel twijfel ik over de mate waarin en of dat betekent dat we aan de vooravond staan van een klimaatcrisis.

Ook twijfel ik over de kracht van diverse claims die het IPCC heeft neergelegd, niet in de laatste plaats de iconische bewering uit het vierde IPCC-rapport dat de mens via de uitstoot van broeikasgassen het merendeel van de opwarming sinds 1950 veroorzaakt heeft. Ik vind het bewijs achter die bewering ronduit zwak (het komt er kort gezegd op neer dat klimaatmodellen de recente opwarming alleen kunnen verklaren als broeikasgassen er flink aan bijdragen) en acht het niet uitgesloten dat diverse andere processen – deels antropogeen deels natuurlijk – de recente opwarming kunnen verklaren. Als ik daarmee als klimaatscepticus wordt betiteld, het zij zo.

Volgens collega Asha ten Broeke van Kennislink behoor ik tot een select groepje klimaatsceptici in Nederland. Ten Broeke noemt in dit verband ook fysicus Kees de Jager en glacioloog Hans Oerlemans. Ik weet dat beiden zichzelf zo niet noemen en ook niet blij zullen zijn met deze betiteling. In een recent artikel (het origineel is verwijderd bij Kennislink maar GeenStijl besteedde er aandacht aan en zorgt dan altijd voor een kopie) probeert Ten Broeke te verklaren wie die ‘idioten’ (klimaatsceptici) nu precies zijn en wat hen beweegt. Want, legt Ten Broeke uit, het is zo overduidelijk dat de aarde opwarmt door de mens, dus er moet psychisch wel iets vreemds aan de hand zijn met die vermaledijde sceptici.

Weg met die blanke mannen
Wacht eens even, moet ze toen gedacht hebben, vrijwel al die sceptici zijn blanke mannen. Bingo! Dat ik daar niet eerder aan gedacht had! En die link bracht haar bij het werk van de psycholoog Paul Slovic. Hij heeft ‘ontdekt’ dat blanke mannen zich veel minder aantrekken van allerhande risico’s (roken, milieugevaren etc.) dan vrouwen en niet-blanke mannen. Slovic noemde dit het white male effect. Eureka! Die heren zijn dus sceptisch omdat ze heer zijn en blank. Voila! Kwestie opgelost. En de oplossing in de teneur van de CRU e-mails ligt nu ook voor de hand: “get rid of these white males.”

Er is echter een piepklein probleempje dat Ten Broeke over het hoofd lijkt te hebben gezien. De hoofdrolspelers in de CRU Hack – Phil Jones, Tim Osborn, Keith Briffa, Jonathan Overpeck, Michael Mann, Tom Wigley, Kevin Trenberth en vele anderen – zijn ook allemaal blanke mannen! Hoe is dat nu mogelijk? Is het blanke mannen effect hiermee gefalsificeerd? Ik vrees van wel. Of op zijn minst vrees ik voor Ten Broeke dat de feiten erop wijzen dat het blanke mannen effect niet van toepassing is op het klimaatdebat.

Ik doe een poging een en ander te verklaren, met wat psychologie van de koude grond. Het klimaatonderzoek is diep geworteld in Europa en de VS. Het is daarnaast een betawetenschap, een tak van de wetenschap die van oudsher gedomineerd wordt door – inderdaad – blanke mannen. Onder jongere klimaatonderzoekers neemt het percentage vrouwen en niet-blanken zonder meer toe. Voor jonge onderzoekers is het echter gevaarlijk zich kritisch uit te laten in het klimaatdebat. Ze riskeren geen baan te vinden als onderzoeker, hun werk niet gepubliceerd te krijgen en geen financiering te vinden voor hun onderzoek. Diverse jonge klimaatonderzoekers hebben dit persoonlijk aan mij bevestigd. En dus zijn het vooral oudere klimaatonderzoekers, die vlak voor of na hun pensioen zitten, die het aan durven om openlijk sceptisch te zijn. Deze onderzoekers stammen uit een tijd dat er vrijwel alleen maar blanke mannen aan klimaatonderzoek deden en dus zijn sceptici automatisch blanke mannen. Voila, raadsel opgelost.

Waagstukjes
Slovic koppelt het white male effect aan het verminderd voelen van angst. Blanke mannen kennen minder angst dan vrouwen en niet-blanke mannen en daarom halen ze hun schouders op bij de klimaatcrisis. Hoewel ik wel enkele waagstukjes op mijn kerfstok heb (de Wildspitz in Oostenrijk beklimmen zonder touw en stijgijzers, liften naar Madrid midden in de winter) herken ik mezelf niet in dit beeld. Ik vrees dat Slovic onvoldoende gecorrigeerd heeft voor het feit dat wetenschap heel lang een blanke-mannen-sport was en dat blanke mannen risico’s derhalve iets beter konden inschatten. Kennis van zaken – denk aan de angst die sommigen kennen om genetisch gemodificeerd voedsel te nuttigen – is in veel gevallen immers een belangrijke reden om juist niet meer zo bang voor iets te zijn.

Het artikel van Ten Broeke werd gisteren opgepikt door GeenStijl en die arme Asha zag haar mailbox vervolgens vollopen met haatmail. Hoewel de toon op GeenStijl vaak ver beneden de gordel is, ben ik het in dit geval eens met de typering van GeenStijl dat het een ‘absurd vooringenomen artikel’ is. Het is ook een fraai voorbeeld van wat er gebeurt als iemand die niets weet van het klimaatdebat er toch ferme uitspraken over wil doen. Zo iemand snijdt zichzelf lelijk in de vingers.

Overigens Asha, je bent van harte uitgenodigd om eens langs te komen. Wellicht kun je enkele psychologische testen bij me afnemen waardoor we er achter komen wat mij sceptisch maakt.

Hoofdredacteur van Kennislink Carl Koppeschaar, zelf een openlijke klimaatscepticus, vond het wijselijk gezien de vele negatieve reacties om het artikel terug te trekken:

“Dit achtergrondartikel van Kennislink werd echter zodanig aangevallen door de website Geenstijl.nl (en later ook door de Klimatosoof), dat de betreffende redactrice werd overspoeld door haat-mails en bedreigingen. We laten het aan de lezers over om te oordelen of dat nu stijl is, of geen stijl. In ieder geval heeft zo’n stroom negatieve reacties niets meer met wetenschap te maken. Om onze redactrice in bescherming te nemen, hebben we het gewraakte artikel daarom voorlopig van Kennislink verwijderd. We komen hier zo spoedig mogelijk met een nadere uitleg bij het artikel.”

Een directere manier om het raadsel van de sceptici op te lossen is er gewoon op af gaan en antropologisch veldwerk te doen. Dat deed cultureel antropoloog Myanna Lahsen en het leverde een mooie publicatie op: Experiences of modernity in the greenhouse: A cultural analysis of a physicist ‘‘trio’’ supporting the backlash against global warming. Een tipje van de sluier: deze drie fysici deden het niet voor het geld. Asha, wellicht een mooi aanknopingspunt voor een follow up.