Ik heb een – al zeg ik het zelf – heel interessant nieuwsbericht geschreven dat staat in NWT (Natuurwetenschap & Techniek) van maart, die nu in de grotere boekhandels en kiosken te krijgen is. Ik mag (van de uitgever) het bericht niet integraal afdrukken, maar het onderwerp is belangrijk genoeg om hier toch te bespreken en wat achtergrondinformatie te verschaffen.

Onderwerp van discussie in het bericht is dit bekende plaatje uit het IPCC-rapport:

Koelend
Deze tabel komt uit de Summary for Policy Makers (SPM) van het vierde IPCC-rapport uit 2007 en geeft een overzicht van de forcings (de factoren die invloed hebben op de stralingsbalans van de aarde) die van belang zijn. De broeikasgassen leiden tot opwarming. Maar er zijn ook enkele koelende forcings. De belangrijkste is het effect van antropogene aërosolen, ofwel luchtverontreiniging.

Dit effect wordt opgesplitst in het directe en het indirecte aërosoleffect. Direct wil zeggen dat luchtverontreinigingsdeeltjes zonlicht direct reflecteren waardoor minder zon het aardoppervlak bereikt. Het indirecte aërosoleffect is het effect van aërosolen op wolken. Veel aërosolen in de lucht zou het weerkaatsende effect van wolken vergroten. Hoewel zeer onzeker schatten onderzoekers dit afkoelende effect tot nu toe als ergens tussen de 0,4 en 1,8 Watt per m2.

In augustus was ik voor mijn boekresearch in Boulder, Colorado, het mekka voor klimaatonderzoek in Amerika en bracht ik ook een bezoek aan het nabijgelegen Fort Collins waar Colorado State University zit. Daar sprak ik met Graeme Stephens, een onderzoeker die de media zoveel mogelijk lijkt te willen mijden, maar die, zo bleek tijdens het interview, heel wat interessante dingen te melden had.

A-train
Stephens heeft een leidende rol in een satellietmissie van Nasa, CloudSat. Die satelliet maakt onderdeel uit van de zogenaamde A-train, een ’trein’ van satellieten die vlak achter elkaar aanvliegen zodat verschillende metingen met elkaar gecombineerd kunnen worden. De belangrijkste metingen in dit geval zijn die van CloudSat, dat een ongekend gedetailleerd 3D-profiel van het wolkendek weet te maken, in combinatie met de satelliet Calipso, die zeer gedetailleerde metingen doet aan aërosolen.

Dankzij die missies is het nu voor het eerst mogelijk om het indirecte aërosoleffect daadwerkelijk te meten. Tot waren schattingen altijd gebaseerd op modelberekeningen. En dan komt de grote verrassing. Stephens vertelde me dat het indirecte aërosoleffect niet 1,8 W/m2 is, niet 1,0 W/m2, ook niet 0,4 W/m2. Nee, met veel pijn en moeite komen ze hooguit uit op 0,1 W/m2! Het indirecte aërosoleffect is dus vrijwel nul! Hier is een vrijwel letterlijke weergave van wat Stephens zei:

The amount of sunlight reflected by the clouds doesn’t change very much at all. It’s very small, way smaller than they [IPCC] are estimating. Their calculations are saying 1 to 2 Watts/m2. If we do a lot of handwaving and say everything we see is due to aerosol, which is not because there are other things happening, we get a forcing of a tenth of a Watt/m2. So I don’t think the radiative effect of the indirect aerosol effect is very significant. But there is an effect here, on latent heat and precipitation.

Stephens wijst er dus op dat het effect op de stralingsbalans (dus de tabel hierboven) vrijwel nul is. Maar dat er wel degelijk andere effecten zijn, op de latente warmte (de warmte die nodig is voor faseovergangen) en op neerslag.

De CloudSat- en Calipso-metingen zijn nog vers en nog niet gepubliceerd, maar als ze echt kloppen dan haalt dat een heleboel overhoop. Want wat was ook alweer de oorzaak van de afkoeling tussen 1940 en 1970? Juist, de luchtverontreiniging. Die zou het effect van broeikasgassen maskeren. Na 1970 begonnen broeikasgassen het effect van aërosolen te overstemmen, zo luidt de mainstream visie. Maar als de afkoeling door aërosolen veel kleiner is, dan is er mogelijk een andere oorzaak voor de afkoeling tussen 1940 en 1970. Wellicht een natuurlijke oorzaak die we niet kennen en die niet in de klimaatmodellen zitten.

In het nieuwsbericht laat ik Stephens aan het woord, maar ook Stephen Schwartz (in verband met dit recente artikel van hem dat in gaat op de rol van aërosolen) en Reto Knutti van de ETH in Zürich. Knutti, lead author van het vierde IPCC-rapport, benadrukte vooral alle onzekerheden, ook in de andere forcings en hij denkt dus niet dat de metingen van Stephens – zelfs als ze waar zijn – het verhaal overhoop halen.