Is ecoloog Marten Scheffer de nieuwe Malthus?(1)

De aquatisch ecoloog Marten Scheffer uit Wageningen is Hollands ecologische trots en academisch exportproduct, innemend spreker die gisteren optrad in het Paard van Troje in Den Haag.

Ik sprak Scheffer voor verhalen over de mythe van het ‘natuurlijke evenwicht’. Scheffer zijn uitleg was verfrissend, zijn boek ‘Critical Transitions in Nature and Society’ leest leuk weg, met name voor afgestudeerden in de Postcodeloterijwetenschappen als sociologie, ecologie, milieukunde en klimatologie. Kortom, niets mis met die man en hij speelt ook nog leuk viool. Veel goede wetenschappers zijn muzikaal, Cees Dekker speelt ook bas in Bluegrassbandjes.

Kantelpunt bereikt met Scheffer-paranoia tot gevolg
Maar steeds meer krijg ik last van Scheffer-paranoia. Overal waaien me de kantelpunten, thresholds en tippingpoints in het gezicht. Scheffer is ín. Wie academisch carrière wil maken, zwaait met kantelpunten. In ieder internationaal ecologieboek dat ik opsla, spreekt een kalende hippie met viool mij toe. Steeds gaan we kuiltjeknikkeren met balletjes spelen, die in een ‘nieuw’evenwicht blijven hangen, nadat de grote boze knikkeraar (de mensch) tegen de knikker aanduwde.

Dat verhaal kun je ook moeilijker uitleggen, door wiskunde uit de chaostheorie te gebruiken, Maar dat sla ik dan over, en volgens mij doen de meeste bewonderaars van Scheffer dat ook. In mijn laatste pil over Trofische Cascades van cascade-koningen Terborgh en Estes bereikt Scheffer mijn kantelpunt, door zichzelf tot de nieuwe orthodoxie te verklaren.

Thus we should assume that all systems have alternative stable states separated by critical thresholds, unless it can be demonstrated that from any initial condition the system eventually settles to the same state. Obviously this is very difficult. However, one may question where the burden of proof is

Nu is mijn vraag, die ik Scheffer ook voorleg
Keert hij de bewijslast om:

a. omdat HIJ genoeg bewijs heeft, of doet hij dat

b. om zich met een beroep op het voorzorgprincipe te ontslaan van fatsoenlijke empirische bewijsvoering

In geval a zal ik er verder het zwijgen toe doen.
In geval b blijkt zijn discipline ecologie toch andermaal de voortzetting van holistische moraalleer met andere middelen. Sterker nog, dan is Dominee Scheffer de nieuwe Malthus, die vooral abstracte munitie en zielzorg levert aan milieuactivisten.

Strijd om het bestaan binnen harde grenzen
Thomas Malthus waarschuwde in 1798 in zijn hier te downloaden essay ‘Essay on the Principle of Population’dat de bevolkingsgroei in de achttiende eeuw sneller ging dan de landbouwproductie kon bijhouden. Er was een vaste grens van ‘ecologische draagkracht’, te weten landbouwoppervlak. Die overschrijding zou massasterfte teweeg brengen. De voorloper van Wackernagel en zijn Ecologische Voetafdruk.

Darwin liet zich door Malthus inspireren, want zo vind je immers een manier waarmee de natuur onkruid wiedt, een strijd om het bestaan. Het menselijke vernuft falsificeerde die stelling. Want mensen vonden andere manieren om energie aan de aarde te onttrekken, dan de armoedige opbrengst die natuur zonder hulp biedt. Kortom, draagkracht is geen gefixeerd ecologisch begrip, tenminste niet bij mensen. Je kunt ons brein ook zien als een ecologische uitbreiding van de draagkracht van de aarde.

Scheffer als Malthus 2.0
Milieuactivisten blijven de mensheid als dom dier benaderen, vandaar dat hun Ecologische Voetafdruk (Malthus in nieuw jasje) zo populair blijft. Er zijn vele domme milieuactivisten en intellectueel luie academici. Zij verwarren de draagkracht als denkmodel met één gefixeerd ecologisch begrip, zich met beroep op het voorzorgprincipe ontslaand van fatsoenlijke definities en bewijslast. Wanneer je deze intellectueel onhoudbare positie loslaat, kun je de milieubeweging opheffen en zinvolle oplossingen verzinnen voor bestaand menselijk leed. Maar dan… is er Marten Scheffer

De nieuwe meer abstracte Malthusiaanse grens is de mysterieuze threshold van Scheffer, waarna de leefbare aarde plots omklapt in een Duister en dor Mordor: maar wat is dat ‘Kantelpunt’ eigenlijk? En is Scheffer’s concept wel wezenlijk verschillend van dat ‘natuurlijk evenwicht’- dat hij claimt te vervangen.

Scheffers kantelpunten ‘vervangen’Het Natuurlijk Evenwicht
Het natuurlijk evenwicht vertoont sterke overeenkomsten met Sinterklaas. Hij bestaat niet, maar bij milieuclubs en de Partij voor de Dieren blijft men in dat goedheilige evenwicht geloven dat zonder de grote mensen zou bestaan. Omdat ze anders de schoen niet meer kunnen zetten. Het veronderstelt een mysterieuze staat van natuurlijkheid zonder die dekselse mensch, waarin ‘maximale biodiversiteit’heerst en andere Postcodeloterijkreten. Je kunt schrijven wat je wilt, mensen blijven er in geloven. Het enige statische evenwicht in de natuur is de dood.

Nu Scheffer in het kort.
Bij Scheffer is die ontmensing niet langer een voorwaarde voor ’terugkeer’naar een evenwicht. Statische evenwichten zijn uit (sinds Holling in de jaren zeventig, maar eigenlijk zijn de leerlingen van Hutchinson, Wilson en Mc Arthur in de jaren zestig daar ook al vanaf gestapt), lang leve de kantelpunten, verschillende ‘stadia’ waarin een systeem kan ‘springen’en hardnekkig blijven. We zien dat chaosdenken ook terug bij klimaatwetenschap, de met wiskunde aangeklede angst dat het klimaat plots in een andere staat springt.

Scheffer maakte naam met zijn studie over meren, die na een lading nutriënten en temperatuurverandering plotseling omslaan van heldere naar troebele staat en daar hardnekkig in blijven hangen. Alleen nutrientenlast verminderen helpt dan niet, je moet ook op andere ecologische niveaus ingrijpen voor die heldere staat weer terugkeert (bv witvis wegvangen).

Trofische Cascades (= ecologische kettingreactie)
Ook Scheffer is sinds die ene ontdekking hardnekkig in dat ene voorbeeld blijven hangen, want het is het enige voorbeeld( van alweer meer dan 10 jaar geleden) waarmee hij steeds aankomt. Dus duw ik bij deze tegen zijn knikker. Zoals mijn boek over trofische cascades weergeeft, de voorbeelden van omslagpunten zijn nogal anecdotisch. Je leest in de literatuur steeds de zelfde voorbeelden, zeeotters en kelpwoud (estes), wolven en herten in Yellowstone (Ripple en Beschta), koraalriffen die onvoldoende begraasd worden door vissen.

En waar je duidelijk een omslag kunt zien van het ene ecosysteem naar het andere, kun je eenvoudig de oorzaken aanwijzen. De vaste lezers van Climategate kennen al zo’n omslag, cascade is slechts een andere naam voor het zelfde ding: één grote verandering zet een keten van andere veranderingen in werking. Het lijkt de natuur wel, en dat is het dan ook.

Het Wad als praktijkvoorbeeld bij Climategaters bekend
.We beschreven zo’n omslag hier in de nutrientendiscussie op het Wad. De productiviteit van dit systeem verarmde sterk, vooral de Westelijke Waddenzee, nadat de toevoer van fosfaten en stikstof kelderde als gevolg van milieubeleid. Al heeft sterke bevissing door ruim 300 kotters die sjoemelen met motorvermogen ongetwijfeld ook een rol gespeeld.

Tot de dag van vandaag proberen NIOZ/Imares-milieuactivisten dit harde biologische feit te verbloemen. Lindeboom en Phillipart gooien het nu over de ‘tipping point’-boeg, alsof er een mysterieuze mondiale klimaatoscillatie op het Wad ingreep. Zodat ze hun voornaamste financier de overheid niet hoeven lastig te vallen met de conclusie dat milieubeleid het Wad verarmt. Buckler-ecoloog Mardik Leopold komt met een gekunstelde truc waarbij hij niet relevante diergroepen bij elkaar indeelt. Kortom, leve de Postcodeloterijwetenschap van Imares en NIOZ.

Met Ockhams scheermes –en een beetje zelf nadenken volgens 1+1=2 logica uit de Friese chaosleer- kun je eenvoudig een biologische verklaring geven, die al dat milieuactivistische moeilijk doen overbodig maakt.

Cruciale fout: verwarring tussen ding an sich en ding fur mich
De ‘omslag’is hier op het Wad dus niet een ‘ding an sich’, om het Kantiaans te formuleren. Dat is hoe Phillipart en Lindeboom met Scheffer omgaan, bij gebrek aan intellectuele reflectie en velen met hen. Maar een ‘ding fur mich’, een denkmodel, procesbeschrijving.

Waar gaat het dus fout? Wanneer je de kantelpunten van Scheffer als ding an sich gaat verkopen, een harde fysieke grens die je met voortschrijdende wetenschap zou kunnen bepalen, dingen die op zich bestaan als intrinsieke systeemeigenschap. En die altijd bestaat in ‘De Natuur’, omdat je die natuur opvat als ‘een systeem’.

De grootste zwakte is dan:Waar ligt dan de harde grens tussen geleidelijke en plotse overgang? Is er een vaste snelheid waarmee je dat kunt bepalen? Of is er alleen het voorzorgprincipe om beantwoording van die vraag uit de weg te gaan?

Sinterklaas bestaat niet maar de kerstman wel
Uiteindelijk maak je dan de zelfde fout als bij ‘het natuurlijk evenwicht’. Want je maakt weer van ‘De Natuur’een ding an sich, de biosfeer als afgesloten systeem, een huishouden, waarvan je ‘De Staat’ wiskundig kan vatten. Sterker nog, aan die gedachte ontleent het hele kantelpuntdenken zijn populariteit, het idee dat een heel ‘systeem aarde’van de ene naar andere staat kan springen. Terwijl ‘De Natuur’bij uitstek een ‘ding fur mich’is, een denkmodel. En volgens mij het grootste gevaar van kantelpunten zijn dat ze geen fysische eigenschap hoeven zijn van een reel systeem, maar in de eerste plaats een modeleigenschap zijn van een modelsysteem.

Kortom, Sinterklaas bestaat niet, maar de Kerstman wel. Hohoo.

Scheffer is overigens intelligent genoeg om die nuanceverschillen tussen werkelijkheid en denkmodel steeds te benadrukken. Het zijn vooral de mindere goden, die met die kantelpunten aan de haal gaan om peer reviewed actie te kunnen voeren, kaliber Lindeboom/Phillippart.

Maar ook daar twijfel ik de laatste tijd aan. In volgende blog toon ik aan, dat Scheffer toch maar beter bewijs moet aanleveren, aan de hand van een Nature-paper die hij met vrienden van Stockholm Resilience schreef voor de klimaatconferentie van Kopenhagen. Hier heeft hij echt het voorzorgprincipe nodig om zich van deugdelijk empirisch bewijs te ontslaan.