Op verzoek van Energy Expert heb ik mijn onder tijdsdruk geschreven en veel te lange Catshuis blog in stukken geknipt en verder uitgewerkt. Vanwege de politieke actualiteit zal ik deze serie ook hier plaatsen, vandaag te beginnen met deel 1.
Hoe werkt de duurzame economie?
De duurzame energiediscussie berust vaak op uiterst optimistische verwachtingen van de economische haalbaarheid van een snelle opschaling van duurzame bronnen ten koste van fossiel energiegebruik. De wens is daarbij vaak de vader van de gedachte. De bijbehorende sommetjes blijken namelijk nogal eens niet of uiterst onzorgvuldig gemaakt te zijn. Vaak is de oorzaak een fundamenteel gebrek aan begrip van hoe onze economie werkt. Daar ga ik in deze serie dieper op in, elke keer toegespitst op een ander aspect van duurzame energie.
Eerst is een uitstapje nodig naar de economische basisbegrippen en de status quo van onze landsbegroting.
Je kunt een euro maar één keer uitgeven
Ieder zinnig mens begrijpt dat we ons geld maar één keer kunnen uitgeven. Dat geldt ook voor geld dat we door de staat laten besteden. We hebben ervoor gekozen om een fors deel van ons geld te laten uitgeven door de overheid. De totale hoeveelheid beschikbaar geld neemt daardoor natuurlijk niet toe.
Er is dus één pot – ons inkomen – waaruit we alles betalen, zowel de overheidsuitgaven als onze privé-uitgaven. Kunst-, cultuur-, wind- en zonnesubsidies, onderwijzers, verpleegsters, windmolens en wegen, maar ook onze eigen uitgaven aan hypotheek, energie, vakantie, uitgaan en pensioen. Alles moet uit uw inkomen komen.
Méér van het één is minder van het andere, simple as that.
Onze rijksbegroting fundamenteel in de problemen
Het eerste probleem is dat het staatsdeel van die pot totaal uit de hand gelopen is. De staat geeft véél meer geld uit dan ze van ons krijgt.
De rijksbegroting van 2011 (in miljarden Euro’s)
Zoals u ziet, zijn de voornaamste drie posten van onze rijksbegroting de zorg, de sociale uitkeringen en het onderwijs. Samen goed voor bijna 70% van het totaal. De overige postjes zijn voor een groot deel amper te beïnvloeden, of er valt amper wat te halen.
Minder overheidsbudget betekent dus direct minder zorg, uitkeringen of onderwijs. Terwijl vergrijzing de laatste jaren juist zorgt voor een onrustbarende stijgende vraag naar zorg en de crisis leidt tot meer uitkeringen. Bovendien lijkt iedereen het erover eens dat er juist meer geld naar onderwijs moet.
Om op de vereiste 3% begrotingstekort te komen, moet dus de stijging van de zorgkosten tot staan gebracht worden en tevens (inmiddels) 18 miljard bezuinigd worden.
Wel… zegt u maar waar u die 18 miljard euro vandaan wilt halen!
Doen wat de (nieuwe) oppositie voorstelt, gewoon te veel blijven uitgeven, is geen optie. Dan vliegt onze staatsschuld (nu al ruim boven de EU-norm) nog verder omhoog wat onze goede financiële naam aantast. Vervolgens stijgt ook al gauw de rente, die we moeten betalen over de staatsschuld. Zoals u ziet, is dat nu 10 miljard euro. Dit verdubbelt als we een rente moeten betalen, zoals andere landen die hun begroting niet op orde hebben. Dit betekent 10 miljard euro aan extra noodzakelijke bezuinigingen, die we niet eens aan iets nuttigs besteed hebben!
Ziet u nu hoe zwaar de opgave was voor de onderhandelaars in het Catshuis?
En ook waarom het nu bereikte akkoord werkelijk een grote prestatie is?
Het effect van belastingheffing
Ons geld geven we niet zomaar aan de overheid. Zij moet het via zeer veel wegen aan ons ontfutselen met belastingen. Via welke weg maakt eigenlijk niets uit. Afschaffing van de BTW maakt alles opeens 16% goedkoper. Echter moet de regering dan bijvoorbeeld de loonbelasting verhogen. Zo komt u netto weer op dezelfde belastingdruk uit. De overheidsuitgaven moeten, hoe dan ook, door u betaald worden.
Toch maakt die keuze wel degelijk verschil. De heffing heeft namelijk gevolgen voor ons gedrag.
- Door de BTW gaan we minder kopen. Dat is slecht voor de economie.
- De loonbelasting maakt arbeid duurder. Dan loont het voor de bedrijven om banen weg te automatiseren of naar een lagelonenland te vertrekken. Hierdoor neemt de werkloosheid toe.
Daarom heeft de overheid de voorkeur om belasting te heffen op zaken die je inderdaad wilt tegengaan, zoals hondenpoep, autorijden, drinken of roken. Vooral de verslavende activiteiten zijn favoriet, omdat je anders, als iedereen zijn gedrag verandert, na een tijdje niks meer binnenhaalt . Vandaar de enorme accijnzen op rookwaren, alcohol en benzine,die ook in het nieuwe akkoord weer stijgen. En een enorm controlesysteem met strenge straffen op het zelf distilleren van alcohol.
Energiebelasting goed idee?
Een briljante keuze is natuurlijk belastingheffing op energiegebruik. Je wilt energieverbruik om verschillende redenen beperken. Het gaat verder om een enorme geldstroom, dus er is veel te halen. Bovendien kan men het verbruik toch niet erg veel verminderen. Het is dus in twee betekenissen een ‘duurzame’ bron van belastinggeld.
All gain and no pain?
Helaas, ook hier zitten een paar addertjes onder het gras.
Door energie heel duur te maken loont het om je huis te isoleren of een heel dure en zuinige CV ketel te kopen. Dat is wat de regering beoogt, dus een positief effect van de belastingheffing.
De investering verdient zich echter niet terug door het verminderde energiegebruik, maar vooral door de lagere belastingafdracht. Energiekosten bestaan namelijk voor meer dan de helft uit belastingen. Deze verminderde belastingafdracht knabbelt aan ons nationale budget en laat dus gewoon minder geld over voor de zorg.
U weet het nog: we kunnen elke euro maar één keer uitgeven…
Verder betekent het zwaar belasten van energie een enorme kostenstijging voor het energie-intensieve bedrijfsleven. Tuinbouw, transport, de aluminium- en staalindustrie, om er maar een paar te noemen. Zij kunnen dan niet meer concurreren met het buitenland en gaan failliet of verhuizen naar het buitenland. Daardoor gaan we samen veel minder verdienen, wat het nationale budget ook verkleint. Dat dient geen enkel doel en is juist niet wat je met je belastingheffing wilt bereiken.
Economische uitgangspunten
Bij de beschouwing van de economische kant van de invoering van duurzame energiebronnen moeten we dus altijd kijken naar het totale plaatje: welke rol speelt de belastingheffing er precies bij en wat is de netto invloed op ons gezamenlijke budget?
Er zijn maar twee belasting tarieven, hoog of laag. Wat je denk ik bedoelt te zeggen is dat we heffingen op ongeweste gedragingen zetten. De belasting op energie is dus maar een klein deel, het zijn vooral de heffingen die hem zo duur maken.
Wat het verhaal uit Den Haag helemaal bont maakt, is dat niet alle heffingen gespecificeerd worden. Er komen steeds meer verborgen heffingen op producten aan, zoals de verpakkingstaks. AH zou er eens goed aan doen om deze heffingen apart van de productprijs te tonen.
Ben benieuwd of je in de volgende stukken het effect van salderen met de energie meter aan het licht houdt. Dat is namelijk je rijnste diefstal.
Is de zorg (lees: medicijnen, plek in ziekenhuis, behandelingen) niet gewoon veel te duur in NL?
Anekdote: Ik moest een paar jaar geleden voor een beste oorontsteking eens door naar het ziekenhuis. Aan het eind van het jaar dacht ik nog wel een klein deel van de destijds nog geldende no-claim van 250 euro terug te krijgen*. Een wattenstaafje met azijnzuur in je oor gepropt, bij KNO in een ziekenhuis, stond op de afrekening voor iets van 350 Euro!!! (Terug naar start, u ontvangt geen 200,-)
* Tot 2008 kreeg je, bij vergelijkbare premie als nu, 250 euro van je premie terug als 'no claim' gedeelte per jaar wanneer je geen gebruik maakte van zorg. Tegenwoordig is er een eigen risico van 220 euro die je eerst zelf moet betalen voor de zorgverzekering uitkeert.
Ter vergelijking: een Nederlandse kennis had zich eens best gesneden aan een cirkelzaag in Belgie. De plaatselijke dokter verbond de wond maar verwees de beste man door naar het ziekenhuis. Aldaar inspectie, hechting en tetanusprik, rekening? iets van 28 euro. 7 euro voor het tetanus-vaccin, 0.75 voor de spuit en 20 euro voor het kwartiertje werk, graag contant afrekenen (buitenlander). Maar wat een verschil zeg…
(ps. of deze, via google: Een consult bij de neurochirurg [in Antwerpen] is goedkoper dan een consult bij de huisarts in Nederland. http://www.yunomi.nl/artikel/hoge-zorgkosten-in-n… )
Theo, een (zoals altijd) schitterende blog! Ik kijk met belangstelling uit naar jouw volgende bijdragen!
Ik kan me wel bij de opmerking van le Climatique aansluiten. Ik heb ook de indruk dat die zorg met veel minder bureaucratie verleent kan worden.
Voorbeeldje 1. Meneer X is – na een ongeval waarbij hij gehandicapt is geraakt – in een revalidatie centrum. Zijn revalidatie verloopt goed, en hij zou eigenlijk naar huis kunnen, mits zijn woning de nodige aanpassingen krijgt. Laten we zeggen dat die aanpassingen ca. 5000 Euro zijn. Maar de toekenning daarvan en daarmee het omzetten van de aanpassingen valt weer onder de gemeente, die daarvoor mensen hebben om dat te beoordelen. Door allerlei bureaucratisch geneuzel duurt het dan ca. 3 maanden voor meneer X weer thuis kan zijn (wellicht dat het allemaal ietsje goedkoper kon en de aanpassing iets minder duur uitvalt). Maar meneer X verblijft wel 3 maanden langer in het revalidatiecentrum en bij die kosten valt de aanpassing in de woning gewoon in het niet.
Voorbeeldje 2. Voor een kleine ingreep, bezoek ik het ziekenhuis. Eerst voor diagnose en de keuze van de te volgen behandeling. Nu zou je denken dat na het stellen van de diagnose en keuze van de behandeling, de behandelend arts zelf wel een datum zou kunnen geven voor de ingreep. Nou nee, daarvoor moet je eerst langs het afspraken bureau…met een wachtrij van heb ik jouw daar. Want de afspraker-maker neemt rustig de tijd omdat in te plannen, ca. een half uur per patiënt. En bij het afspraken bureau werken nog meer mensen en het is er reuze gezellig, er wordt gekeuveld over van alles en nog wat (zodat de patiënt zich vooral prettig te laten voelt – ik moet me zelf dan nog inhouden). Maar wat kost die ballast eigenlijk wel niet.
Er is veel gesproken over zogenaamde marktwerking in de zorg. Alsof men in het bedrijfsleven altijd efficiënt doelgericht opereert. Welnu, ik kan best voorbeelden geven van bedrijven die zo log en bureaucratisch opereren, dat men zich verbaast dat ze nog bestaan. Met een vergadercultuur waar je van over je nek gaat, omdat 20 man vergaderen over het werk van 2 mensen. Ik ben benieuwd in hoeverre men die slechte voorbeelden uit het bedrijfsleven in de zorg heeft overgenomen. Met managers die het ene na het andere kosten- en kwaliteits-beheersingssysteem ontwikkelen, die eigenlijk alleen maar meer kosten en zoveel papierwinkel en bureaucratie met zich meebrengen dat het niet tot een kwaliteitsverbetering voert.
Wellicht of topic, maar ik moest het effe kwijt.
@Amadeus
Breek me de bek niet open…
Wat ik de laatste jaren in de zorg ervaren heb is verbijsterend. Het gaat zover dat door de organisatiestructuur ook zeer goedwillend personeel niet meer de basaal noodzakelijke zorg kan geven.
Je merkt ook steeds meer dat het personeel er de schouders bij ophaalt. Ze voelen zich niet meer persoonlijk verantwoordelijk voor de kwaliteit van hun zorg, omdat hen het werken naar eigen inzicht gewoon onmogelijk wordt gemaakt.
Ook de financiële structuur van het ziekenhuiswezen is volledig omgegooid, waarbij nu een ridicuul administratief systeem de inkomsten bepaalt, en men daarbij ten allen tijde de banken tevreden moet houden. Ook dat kan alleen maar leiden tot dramatische geldverspilling, die in de zakken van de banken stroomt. Die hebben vast een fraai "verdienmodel" bedacht voor de ziekenhuiswereld, nu de staat de bouw niet meer betaalt.
Volksgezondheid is (met justitie en onderwijs) één van die ministeries die jarenlang zó slecht geleid zijn dat er nu eigenlijk geen oplossing meer is voor de problemen. Ik heb grote bewondering voor minister Schippers die daar haar vingers nog aan durft te branden.
Maar drastisch hervormen, met de harde noodzaak de kosten enorm terug te brengen, en tegelijkertijd de kwaliteit te verbeteren, lijkt onmogelijk.
Ik spaar dus alvast flink voor mijn oude dag en oriënteer me op het buitenland, voor het geval ik goede zorg nodig heb. Want hier in Nederland verwacht ik die de komende twintig jaar niet te kunnen krijgen.
Mij zijn de schellen van de ogen gevallen toen ik mijn moeder regelmatig bezocht in een verzorgingstehuis waar de zorg geheel faalde, ondanks de goede inzet van het verplegend personeel.
Dat deed me denken aan de keer dat Pim Fortuyn bij Harrie Mens zeer geëmotioneerd vertelde over zijn bezoek aan zijn vader in een verzorgingstehuis. Hij verklaarde het falen van zorg en onderwijs uit de enorme schaalvergroting die het gevolg was geweest van de managementcultuur in de jaren 70 en 80, waarbij managers die niks van zorg wisten een eindeloze reeks fusies veroorzaakten zogenaamd vanwege de efficiency, maar ook gewoon om machtigere en beter betaalde banen te creëren.
Dat hierdoor de gezamenlijke verantwoordelijkheid verdween die vroeger de hechte medische staf van een klein ziekenhuis voelde voor het welzijn van de patiënten, werd schouderophalend geaccepteerd.
Het lijkt er overigens op dat de huidige minister begrijpt wat er aan de hand is. Van mij mag ze aanblijven in een volgend kabinet. Wie weet kan ze het tij keren.
Ik zat vroeger op een scholengemeenschap met ca. 1200 leerlingen. De rector die gewoon ook nog voor de klas stond maakte de roosters. Er waren drie decanen, drie conrectoren en dat was het.
Tegenwoordig is de school gefuseerd (efficiency!) met twee kleinere scholen op 4 resp. 12 km afstand van het “hoofdkantoor”. Whhaaaaa! Er loopt daar inmiddels meer management rond dan onderwijzend personeel. De rector is iemand die het ook heel leuk doet als crashmanager van busbedrijven en iedereen krijgt voor Engels even een 6 omdat de leraar wiskunde, die dus ook Engels geeft met ziekteverlof is. Als ouders al iemand te spreken krijgen is het een onderstropdas die totaal niet op de hoogte is van het dagelijks bedrijf en uit betrouwbare bron weet ik dat een van de docenten Duits naamvallen en het schrijven van zelfstandige naamwoorden met een hoofdletter maar onzin vindt.
En dan nog eens wat; het (technisch) bedrijfsleven roept al een jaar of twintig om een aangepaste vorm van Mulo, HBS en Gym.
Oh ja, in de tijd dat ik nog managementboeken las (in het totaal twee, geen zorgen dus) was het hip om uit de hoek te komen met:
Doen wij de dingen goed? Maar doen wij ook de goede dingen?
Een mooi setje, maar niet bepaald een waar je een mooie bestuurlijke loopbaan mee opbouwt.
"Terwijl vergrijzing de laatste jaren juist zorgt voor een onrustbarende stijgende vraag naar zorg".
Dat schijnt een misvatting te zijn. Zie:
http://www.nu.nl/economie/2780242/vergrijzing-nie…
@gaitj zoals het verhaal (waarvan ik het waarheidsgehalte niet helemaal kan bepalen), dat in het oude China je de huisarts betaalde wanneer je gezond was. Als je ziek was, gratis zorg. De huisarts heeft er dan belang bij dat je gezond bent.
In ons Europa en het westen betaal je als je ziek bent. Dat zou wel eens een heel verkeerde prikkel kunnen geven. Denk aan een medicijn dat iemand beter maakt, tegenover het medicijn dat je maanden of zelfs levenslang moet slikken en dat vooral de symptomen van een ziekte bestrijdt. Misschien niet zo'n ethische veronderstelling, maar zou in de werkelijkheid een industrie zulke afwegingen uitsluiten, wat denkt u?
Er komt geen eind aan…
http://www.telegraaf.nl/overgeld/consument/120359…
Ze geven de bezuinigingen en de koppeling de schuld.
Echter… Bezuinigen=minder uitgeven.
Bezuinigen is NIET: burgers meer geld vragen.
Nog iets over de koppeling: http://tinyurl.com/6a4yd6j
Hou er maar rekening mee: straks alleen nog energie en water voor de elite.