De zeer informatieve KIVI lezing van donderdag 5 juli werd gegeven door Harro van de Rhee, manager van de Exxon raffinaderij in Rotterdam. Aanleiding was het uitkomen van de Energy Outlook 2040 van ExxonMobil.
In 50 pagina’s vindt u alles wat er te weten valt over de energievoorziening van de wereld in de komende 30 jaar, gespecificeerd tot op de brandstof en tot op de regio, met cijfers achter de komma.                                       

Kanttekeningen bij de Energy Outlook
Deze outlooks maakt Exxon al 50 jaar, en men weet intussen wat het zwakke punt is, waardoor voorspellingen voor meerdere decennia onderweg meestal bijstelling behoeven, en dat is de opkomst van nieuwe technologieën. Die kunnen de zorgvuldig opgestelde verwachtingen aardig in de wielen rijden.

Het bekendste voorbeeld hiervan is de omwenteling in de energiewereld als gevolg van shale gas in de laatste tien jaar, het meest recente de enorm snelle opkomst van shale oil in de VS in de laatste twee jaar. Samen veranderen ze de VS voor minstens enige decennia in een energieparadijs, nadat er al jaren geroepen werd dat de Amerikaanse bronnen zo goed als op waren.

Ontwikkelingen die zeker tot een andere outlook zouden leiden, zijn goedkope technieken voor grootschalige energieopslag, en batterijen met een véél grotere opslagcapaciteit. Maar daar zijn nog geen concrete aanwijzingen voor.

Deze rapporten zijn bepalend voor het investeringsbeleid van honderden miljarden dollars van deze energiegigant, en zijn dus zeer goed onderbouwd. Er hangt teveel vanaf!
Toch heb ik als rechtgeaard scepticus moeite met een aantal verwachtingen, en ik was niet de enige in de zaal. Het rapport lijkt onder invloed van de verwarrende energiediscussie hier en daar toch wat van de harde feiten afgedwaald te zijn.

Uit de presentatie maar ook uit de openhartige toelichting door de spreker laten zich desalniettemin een aantal openbarende feiten en nieuwtjes noteren die ik u niet wil onthouden. Voorzien van mijn kritische commentaar uiteraard!

GDP x energiegebruik/GDP x efficiency
Het rapport leunt zwaar op een aanpak waar ik vraagtekens bij heb. Met probeert het GDP van alle landen voor 2040 te voorspellen, en het energiegebruik per GDP, en rekent dan met daar bovenop een enorme efficiencyslag van meer dan 30%. Hierin schuilt het gevaar van het dubbel tellen van de efficiency verbeteringen en ik vrees dat dit het risico inhoudt om te gunstig uit te komen. Zo komt men tot een slechts 30% hogere energievraag in 2040 dan in 2010.

Mijn eigen berekeningen zijn gebaseerd op het energiegebruik per welvarend persoon, vergeleken met dat van een arm persoon, gekoppeld aan de verwachte welvaarts- en bevolkingsgroei. Dit is goed te volgen voor iedereen en ik kan daarmee ook beter inschatten hoe de ontwikkelingen in de ontwikkelende landen beïnvloed zullen worden door de energieprijs. In de Exxon benadering moet je de schattingen van de GDP ontwikkeling en het energiegebruik per GDP maar voor waar aannemen.

Ik kom veel hoger uit in mijn schatting van de energievraag in 2040, namelijk op minstens 65% boven 2010.

China
Het rapport besteedt uiteraard veel aandacht aan India en China, want daar ligt de sleutel tot de energievraag van de toekomst. Dat  levert meteen de twee meest spectaculaire nieuwtjes op van de avond:

1. Het Chinese energiegebruik
De enorme Chinese energiehonger stagneert al in 2030 waarna de energievraag zelfs gaat dalen.

Dit leidt men af uit de demografie: de actieve bevolking (tussen 14 en 65) zal dan gaan dalen en dus het GDP en het energiegebruik.

Ik vind dit een over-optimistische aanname: het aantal welvarende mensen in China zal nog zeker 50 jaar blijven stijgen, tot zeker het viervoudige van nu. Daar hoort een bijna evenredige groei van het energiegebruik bij. Volgens Exxon blijft het bij 30% groei.

Ook over-optimistisch is m.i. de aanname dat het energiegebruik in de OECD landen zich netjes stabiliseert op het huidige niveau.  Dat onze gestage groei (met 200% sinds 1970) tien jaar geleden stagneerde, is het gevolg van het feit dat de productie van goederen naar China is verplaatst. Daardoor is in China het energiegebruik in 10 jaar verdubbeld. We importeren inmiddels een substantieel deel van ons energiegebruik verstopt in producten. Dat gaat al richting de 25%. We zijn dus in 10 jaar eigenlijk gewoon 25% meer gaan verbruiken, maar dan in China.

Het duidelijkst blijkt deze misrekening mijns inziens echter uit de grafiek over het energiegebruik van de huishoudens.

Dat men een 30% afname van energiegebruik per huishouden tov 1990 verwacht in de welvarende landen is extreem optimistisch. De daling in de grafiek tot 2012 vind ik al dubieus, en is zoals gezegd zeker deels het gevolg van een verplaatsing naar China, en dus geen werkelijke afname.

Maar de daling van 30% per huishouden in de non-OECD landen is volstrekt onmogelijk. Het merendeel van deze gezinnen zat in 1990 nog in archaïsche omstandigheden: stoken op hout en vervoer per lastdier. Hun energievraag per gezin stijgt met 500% als ze naar minimale welvaart gaan (elektriciteit, gas en een autootje) .

Het is mij een raadsel hoe men op deze grafiek is gekomen.

Samenvattend: een stabiliserend energiegebruik in de OECD en een afname in China zijn niet te rijmen met een stijgende welvaart (en dus energiegebruik) in beide gebieden.

2. De Chinese CO2 regelgeving
Exxon verwacht in 2040 niet alleen in het Westen een boete op CO2 uitstoot van $80 per ton, maar ook in China, zij het slechts $30 per ton. Dit komt overeen met de verwachting van Shell dat China CO2 uitstoot zal gaan belasten. Dit beïnvloedt sterk de energiemix van de toekomst in de outlook.

Ik heb hier sterke twijfels over. In China is men in het geheel niet overtuigd van de invloed van CO2 op het klimaat, en er is tot nu toe ook nooit iets van enig CO2 remmend beleid gebleken. Dat is ook niet vreemd, want China beschikt alleen over aanzienlijke energievoorraden in de vorm van steenkool. Daarom bouwt men vele tientallen kolencentrales per jaar, en wordt er al op grote schaal steenkool omgezet in olieproducten, onder andere met de Shell CTL technologie.

De uit kolenstook voortkomende enorme problemen met smog zijn wel een bron van zorg, en daar wordt beslist hard aan gewerkt dmv betere zuivering van de afgassen.

Kernenergie in Azië
Men is in China zeer voortvarend bezig knowhow op te bouwen over alle vormen van kernenergie opwekking, en zal ook van elke optie enige centrales gaan bouwen. Daarna worden ongetwijfeld de meest efficiënte en goedkoopste concepten in massa gebouwd. Een duizendtal Chinese kerncentrales in 2060 is dan ook een realistische aanname. Ook India zal grote aantallen neerzetten, waarvan al wel vast lijkt te staan dat daar veel Thorium in toegepast zal worden.

Maar waarom zou China CO2 gaan belasten? De ontwikkeling naar kernenergie wordt daardoor niet bespoedigd, dat is overheidsbeleid, en de ontwikkeling van hun eigen reserves, en hun economische groei wordt er nodeloos door geremd.

Ik heb Van de Rhee gevraagd of deze $30 per ton CO2 afkomstig was uit informatie van de Chinese overheid, of een eigen inschatting van Exxon, en dat zou hij voor mij navragen. Het antwoord geef ik onverkort door:

“To follow-up on your China question certainly our cost of CO2 assumptions play a role in nuclear penetration in China but this is also driven by the enormous growth in electricity demand in China, their desire to have a diverse fuel mix going into electricity generation along with local air quality concerns that lend them to steer away from coal and use gas, nuclear and renewable options instead. Even with our cost assumptions, we still risk back Chinas nuclear development from their targets laid out in their 5-year plan (500 GW of capacity). We also like to remind audiences that our cost of CO2 assumption doesnt necessarily assume that governments adopt direct taxes or cap and trade programs, but rather we use it as a proxy for government regulations that make lower carbon fuels the more economic option (ex. renewable portfolio standards).”

Ik haal hier niets anders uit dan een inschatting van Exxon dat de Chinese regering het gebruik van steenkool zoveel mogelijk zal willen beperken.
Dat is in zekere zin waar, gezien de enorme vervuiling die de steden teistert, zoals ik al zei.
Maar de clou zit hem natuurlijk  in dat “zoveel mogelijk”.  Er komt geen $30 belasting op CO2, er is en blijft gewoon centraal regeringsbeleid. En met een enorme steenkoolvoorraad en hoge gasprijzen in Azië zal dat inhouden dat steenkool de hoofdbron blijft, maar dan met schonere centrales. CO2 op zich wordt in China niet als een (klimaat-)probleem gezien, en steenkool zal dus niet benadeeld worden tov andere bronnen vanwege de CO2.
Ik moet dus mijn twijfels bij dit deel van de outlook handhaven.

Overigens is wat de Chinezen zeggen vaak vooral wat de westerse landen willen horen. Er wordt enthousiast meevergaderd op de klimaattoppen, en er worden miljarden geïncasseerd voor als CO2 besparing vermomde anti-smog maatregelen, maar in wekelijkheid is er geen enkel CO2 beleid. Dat is onder diplomaten een amper verzwegen geheim.

Steenkool de zondebok vanwege CO2
De aanname van een wereldwijde CO2 belasting in 2040 heeft zeer grote consequenties.

Het leidt ertoe dat  alle grote oliemaatschappijen een doorzettende afname zien van het gebruik van steenkool, en een snelle toename van het gebruik van aardgas.

In de VS is deze omslag spectaculair. Daar is bij de huidige wetgeving geen nieuwbouw van kolencentrales meer mogelijk, en er gaan een heleboel ouwetjes dicht. Dat doet ook niet echt pijn, omdat de gasprijs er inmiddels door het shalegas zeer laag is. En het is goed voor de luchtkwaliteit. Het leidt wel tot een aanzienlijke kapitaalvernietiging, maar die is te overzien.

Evenals Shell investeert ExxonMobil dan ook vooral in ontwikkelingen op gasgebied. Bij de recente spectaculaire ontwikkelingen op het gebied van ondergrondse steenkoolvergassing, die enorme extra fossiele voorraden bereikbaar maken, halen beide de schouders op.

Voor landen zonder gas maar met veel steenkool zoals China is dit geen optie.

Nucleair verdubbelt
Zeer opmerkelijk is de aanname dat nucleair in 30 jaar zal verdubbelen.

Dat houdt in dat de bestaande 500 centrales bijna allemaal vervangen zullen zijn, en een even grote capaciteit zal zijn bijgebouwd. Dat zijn 1000 nieuwe kleine centrales, of 500 hele grote, die binnen 20 jaar gefinancierd en vergund moeten zijn om in 2040 operationeel te zijn.

Ik ben een groot voorstander van kernenergie en verwacht dat de veilige, goedkope en betrouwbare bron die tegen 2100 fossiel van de eerste plaats zal gaan stoten, gebaseerd zal zijn op nucleaire technologie, waarschijnlijk een geheel nieuwe nog te ontwikkelen technologie, of wellicht toch de veelbelovende Thorium molten salt reactoren.
Maar 1000 nieuwe centrales in de komende 30 jaar acht ik onhaalbaar en zelfs ongewenst.

Er zijn door de anti-nucleaire decennia achter ons nog amper bedrijven die de capaciteit (in knowhow en HR) hebben om centrales te bouwen, en die kennis betreft de redelijk veilige generatie 3 reactoren uit de 70-er jaren, met als brandstof uranium. We zijn de komende 30 jaar nog niet in staat om grote aantallen vierde generatie centrales te bouwen, die (nog) veiliger zouden zijn en elkaars afval kunnen verstoken, waardoor ook dat probleem is opgelost.

Er moeten nu zo mogelijk tientallen, eventueel honderden verbeterde generatie 3 centrales worden gebouwd om een gezonde nucleaire industrie op te bouwen, waarmee we de grote stap naar de 4e generatie kunnen maken. Maar die overhaaste verdubbeling binnen 30 jaar acht ik een stap te ver.

Rentevoet doorslaggevend
Daar komt bij dat kerncentrales eigenlijk alleen te bouwen zijn door overheden. De kosten van kernstroom zijn bijna geheel afhankelijk van de rente op de investering. Een puur commercieel rentetarief met daarop een grotere risicotoeslag dan bij een gascentrale, is eigenlijk al te hoog om rendabel kernstroom te kunnen produceren. De discussie rond het Borssele 2 project heeft mij dan ook altijd verbaasd. Mijns inziens was het gewoon een kwestie van wachten tot het moment waarop er verregaande overheidsgaranties gevraagd zouden worden.

Overheden van stabiele landen lenen tegen minder dan een derde van die commerciële rente. Dan is kernstroom opeens de goedkoopste stroom voor de burgers. En na 30 jaar is de investering afgeschreven en volgen er nog een paar decennia met bijna gratis stroom. Tegen die tijd is andere stroom wellicht aanmerkelijk duurder dan nu. De landen met afgeschreven kerncentrales hebben dan een enorm economisch voordeel, zoals Frankrijk op dit moment ook binnenloopt op zijn kerncentrales uit de 80-er jaren.

Dit belang van de burgers maakt van kernenergie een belangrijke overheidstaak, die niet te rijmen is met de privatisering van de elektriciteitsmarkt in bijna de hele westerse wereld. Maar het zal vrees ik nog even duren eer dit tot onze gewaardeerde volksvertegenwoordigers doordringt.
Dit maakt in ieder geval een verdubbeling van kernstroom in 2040 nog onwaarschijnlijker.

(Deel 2 over renewables en CO2 uitstoot volgt later deze week)

Deel dit bericht a.u.b.
LinkedInMastodonWhatsApp

Gerelateerd: