Trier met Romeins Amfitheater

Met de ineenstorting van de Europese droom raak ik sterk geinteresseerd in de ondergang van Rome, en haar oorzaken. Lees bijvoorbeeld dit artikel over de‘val’ van Rome van Peter Raedts, hoogleraar oude geschiedenis van de Radboud Universiteit.
De interesse is veroorzaakt door de groene decadentie van de Club van Rome, waar ik al over blogde. En het academisch klimaat, waarbij intellectuele vandalen kaliber Jan Rotmans, Arnold van Vliet, Klaas van Egmond (in media) over de grens mogen gaan zonder ingrijpen. Deden de Romeinen ook.

Na 5de eeuw gingen West Romeinen weer in ecodorpen wonen
Daarom las ik al historicus Ian Morris zijn ‘Why the West rules for now’: beschaving en ontwikkeling zijn geen continue opgaande lijn. Pas in de 18de eeuw bereikten we in het Westen volgens Morris zijn puntensysteem weer het zelfde niveau van complexiteit als de Romeinen, nadat het West Romeinse rijk in de 5de eeuw het loodje legde.

De plundering van Rome door de Goten in 410 wordt als begin van het absolute einde gezien voor het West Romeinse rijk. Leefden de meeste Romeinen in stenen villa’s met centrale verwarming, daarna gingen mensen weer in hutten/ecodorpen wonen: zonder innovatiesubsidie van het Ministerie van VROM overigens. Kennis van techniek en organisatie vervlogen.

Klimaat na Romeinse warmteperiode een oorzaak?
De defensie van het rijk was zo verzwakt, dat Goten, Vandalen en Hunnen hun slag konden slaan. De Vandalen plunderden de graanschuur van Rome in Noord Afrika. Er zijn moeilijk te bewijzen theorieen dat de Hunnen door afkoeling van het klimaat (= verslechtering) na de Romeinse warmteperiode op drift raakten: ze kwamen voedsel te kort. Al pijl en boog schietend joegen ze de Goten voor zich uit. Die zochten asiel bij de Romeinen, maar werden een pijn in de Romeinse ass.

Overgangstheorie in plaats van ondergang
 De Radboud-hoogleraar bespreekt de ‘overgangstheorie’: er zou helemaal geen ‘ondergang’ zijn geweest van de Romeinse beschaving, waarna de ‘donkere middeleeuwen’aan zouden zijn gebroken. Die ‘donkere middeleeuwen’zouden vooral uit de koker komen van Erasmus, die de eeuwen voor Renaiscance expres als barbaars afschilderde om zijn eigen humanisme tegen af te tekenen. Terwijl geschriften als van kerkvader Augustinus in de 5de eeuw er juist op zouden wijzen dat er nog een hoog intellectueel niveau bestond, juist in de eeuw van de ‘ondergang’.

Karel de Grote herstelde keizerstitel
Natuurlijk bleef de Romeinse cultuur gewoon voortleven in het Oost Romeinse rijk in Constantinopel. Tot de Turken (toen vergelijkbaar qua etniciteit als Aziatisch steppevolk met de Hunnen) in de 14de eeuw de stad innamen. Daarnaast adopteerden mensen als Karel de Grote in de 8ste eeuw al weer de keizer-titel (caesar, in het Russisch ‘tsaar) en wilden zij Rome in ere herstellen. Daarnaast was Rome in de 3de een 4de eeuw al niet meer dé politieke hoofdstad, de keizers zaten vaker in Trier in Duitsland of Ravenna in Noord Italie.

Koning Arthur houdt orde in chaos
Toch, dat er in de 5de eeuw koeien graasden op de plek waar eerder Romeinse keizers hun triomftochten hielden, zegt wel dat de beste tijd voorbij was. Het wegvallen van centraal gezag deed allerlei losse stammen hun slag slaan. De verhalen over Koning Arthur zouden stammen uit die chaotische periode, toen een veldheer Artorius- opgevoed in de Romeinse mores- nog iets van orde wilde herstellen in de chaos van binnenvallende stammen als Angelen, Saksen en Jutlanders.

Saalburg, replica Romeins fort bij Bad Homburg. Door Duitsland van Rijn naar Donau loopt de 'Limes', een bewakingslinie voor soldaten vergelijkbaar met 'Hadrians Wall', maar dan minder intact en versterkt: die moest invallende Barbaren tegenhouden

Overgangstheorie? Onzin, aftakeling van oude man-theorie
Dit weekend verslond ik ‘De val van Rome’ van Adrian Goldsworthy. Die laat niets heel van de overgangstheorie. Het West Romeinse rijk is echt gevallen, veroorzaakte een economische en intellectuele neergang van 1000 jaar: mensen gingen zelfs weer in hutjes/ecodorpen wonen. Hij geeft een aardige schets van de oorzaken, die sluipenderwijs door eeuwen verval kwamen.

‘We kunnen het laat-Romeinse rijk misschien het beste vergelijken met een oud-sportman wiens lichaam is afgetakeld door gebrek aan training en een ongezond leven. Af en toe doen zijn spieren het nog als vanouds, maar door langdurige verwaarlozing krijgt hij steeds minder weerstand en herstelt zijn lichaam niet zo vlug.’

Old Europe…

De mannetjesleeuw die alle welpen doodbijt
Eén hoofdoorzak van aftakeling bij Goldsworthy zijn de aanhoudende burgeroorlogen in de 3de en 4de eeuw.In de 3de eeuw maar ook de vierde zat niet één keizer rustig, of hij kreeg met een couppoging te maken. Iedere troonwisseling ging gepaard met een bloedbad. Net als bij een mannetjesleeuw die de troep overneemt, alle welpen doodbijt van zijn voorganger/concurrent, zorgt een nieuwe keizer eerst dat alle concurrentie wordt opgeruimd. Dan nog zat je als Keizer nooit veilig, altijd aasden nieuwe concurrenten op je positie.

Eerst was alleen adel coupkandidaat, maar steeds vaker maakten ook mensen uit lagere rangen aanspraak op de keizerstitel. Dat mondde dan uit ik enorme veldslagen tussen de facties met verschillende loyaliteiten. Met tienduizenden manschappen die aan de grenzen werden onttrokken. Oorlog en legers vroegen veruit het meest van de staatskas.

Eigenbelang boven publiek belang
In een cultuur van paranoia, waar iedereen je naar het leven kon staan of de macht kon overnemen, ging eigenbelang domineren bij de bestuurders. Niet het werkelijk halen van (publieke) doelen werd de norm, maar het op papier halen van doelen zonder werkelijke problemen op te lossen. Mensen die om bescherming vroegen door invallende stammen kregen vaker nee te horen: Goldsworthy beschrijft een groep Romeinen die bij de keizer kwam klagen over aanhoudende plundering door vijandige stammen. Zij werden geexecuteerd. Daarnaast kampte Rome met een alsmaar uitdijend ambtenarenapparaat, dat van corruptie aan elkaar ging hangen.

Goldsworthy besluit

In de loop der jaren wordt het lichaam steeds zwakker en op het laatst kan het gemakkelijk aan ziekte bezwijken. Het Romeinse rijk ging langzaam maar zeker achteruit. Uiteindelijk is het dan wel ‘vermoord’ door de barbaren, maar die brachten een slag toe aan een lichaam dat kwetsbaar was geworden door langdurig verval.

Oh ja, ik werd ook geinspireerd door het niveau van onze Twitterende Kamerleden.

Gerelateerd: