Natura 2000: Machiavelli met zee-eend als wapen

Je kunt de zwarte zee-eend gewoon zien op de boot naar Terschelling, er zijn op het Noordelijk halfrond honderduizenden, maar nergens ter wereld zijn ze zo bijzonder als in Nederlands water. Als procedurekampioen bezit hij goddelijke gaven

Afgelopen zaterdag in Trebol in Harlingen heb ik me weer verbaasd, over hoe in ons landje uit naam van natuurbescherming met mensen wordt gesold. Hier presenteerde het ministerie van Infrastructuur en Milieu de ‘voorlopige’ maar verrassend definitief lijkende plannen voor afsluiting van grote delen van Wad en Noordzee voor visserij. Alles onder het mom van het groeiend impopulaire ‘Natura 2000’.

Pinokkio: het moet van Europa
Alsof ambtenaren ook begrijpen dat ze iets fout doen, stellen ze steeds ‘het moet nu eenmaal van Europa’. En het zou nu snel moeten, vanwege tijdgebrek. Maar die door projectleider Jan Heijkoop gebezigde beweringen zijn Pinokkio’s. De enige reden waarom Nederland met invoering van Natura 2000 nu achterloopt op andere landen is dat:

1. Ons land qua regels voorop wil lopen qua gestrengheid, en zo vastloopt in procedures. Met een praktischer benadering waren we al lang klaar geweest.
2. Onze overheid waarschijnlijk aanvullende particuliere eisen inwilligt van groene bureaudeskundigen, die later doorgaan voor Natura 2000, maar die zeker niet van de EU moeten. Ook via WOB-verzoeken valt niet te achterhalen waar de extra eisen in Nederland vandaan komen, en op welke ecologisch wetenschappelijke gronden die berusten/ecologische toestand van het gebied.

De afsluiting zou nodig zijn voor een ‘herstelopgave’
Maar die herstelopgave is een particulier verzinsel. Dat herstellen (waar naartoe?)heeft weinig van doen met de oorspronkelijke Natura 2000. Wie mij de wetenschappelijke onderbouwing kan geven, graag, maar hij bestaat niet en politiek evenmin. Stavros Dimas, de voormalige milieucommissaris van de Europese Commissie was hierin duidelijk, tijdens zijn speech op 14 februari 2008 Nature Policy – Challenges in a changing world:

“Ik wil graag één van de algemene misvattingen corrigeren, welke er uit bestaat dat wanneer een site is opgenomen in Natura 2000 alle economische activiteiten moeten stoppen. Dit is gewoon niet waar, en het is jammer dat deze mythe blijft voortbestaan. Het Natura 2000 netwerk bestaat uit levende landschappen waarin landbouw, visserij, bosbouw en jacht kunnen doorgaan.”

Machteloze woede
Ook ambtenaren van het ministerie, konden de van machteloze woede overlopende vissers niet antwoorden op de vraag wat zij nu fout doen op het Wad en de Noordzee-kustzone. En wat er dan ‘hersteld’ moet worden.Als kernsoorten aangewezen beesten als de zeehond, die zijn kerngezond. De eidereend belandt in Denemarken gewoon op de barbecue. Die Zwarte Zee-eend, daar wemelt het van op het Noordelijk halfrond. Maar pas in Nederlands kustwater krijgt hij als wintergast een mondiaal unieke VIP-behandeling. Daarvoor gaat de hele kustzone boven Ameland dicht, op advies van zelfbenoemde deskundigen waarvan ik de expertise nog natrek. En voor schelpdieren, Spisula.

Met de zeehond gaat het zo goed dat Lenie er een bloeiende dierentuin rondom bouwt, en al jarenlang de Flora en Faunawet artikel 14 mag overtreden, ‘het uit de natuur halen, en gebruiken van dieren voor commercieel gewin’. Niemand die hier een procedure begint. Een kwestie van je PR goed verzorgen, en dan krijg je alles van de overheid gedaan, ook als het ecologisch schadelijk is. De Denen knuppelen die dieren gewoon dood als ze ziek aanspoelen.

Herstel Wad betekent eigenlijk inpolderen: zie Bosatlas
En dan nog: als je de Waddenzee wilt ‘herstellen’ zoals het was voor de visserij, moet je ‘m inpolderen. Voor de Allerheiligenvloed in 1170 bestond het Wad nog niet en kon je er dus ook niet vissen. Kijk de Bosatlas er maar op na. Maar gelukkig, de aanwezige vissers troffen het, zij mochten van projectleider Jan Heijkoop ‘je emoties tonen’. Meer keus hadden ze niet. Begrijp me niet verkeerd: wanneer visbestanden inzakken, kan sluiting van visgebied helpen bij herstel. Zie Hilborn’s artikel in Science in 2009. Maar niemand kon de vissers afgelopen zaterdag vertellen wat er nu precies mis is.

De aap van ‘natuurlijkheid’ komt uit de mouw
Navraag bij Martijn de Jong, een procedurekampioen van de Coalitie Wadden Natuurlijk, leert dat het gaat om ‘de natuurlijkheid’ die hersteld moet worden. Hij was duidelijk geoefend in het afdraaien van zijn praatje aan journalisten, en snelde bij het zien van mijn notitieblok op me af met zijn juristencollegae van Stichting de Noordzee. Maar helaas pindakaas: daar trappen wij niet in, probeer dat maar bij mijn collegae in de PC-media.

Godwin
De Natuurlijkheid heeft weinig van doen met biologie, meer met een holistische ideologie van zuiverheid, een visie waarop onze Oosterburen sinds de Romantiek patent hadden. Onder invloed van de bioloog en fysioloog Jacob Von Uexkull, kreeg die visie ook wetenschappelijke invloed. (Von Uexkull vond ook de term Umwelt uit) Als je het lichaam zuivert van onreine elementen, wordt het ‘nervenstark’. Als je het volk, opgevat als lichaam, zuivert van onreine elementen, wordt het weer gezond en krachtig, zo geloofde men. De hang naar zuiverheid noemen sommigen dit.

Dus als je de onreine elementen verwijdert van het Wad, wordt de nationaal ecosocialistische Waddengemeinschaft weer gezond. Ik weet, dit lijkt een Godwin, maar lees het proefschrift van ecoloog/wetenschapsfilosoof Mechtild de Jong over de filosofische stromingen achter natuurvisies. Eén reden waarom die natuurlijkheidscultus zoveel invloed heeft, is dat die denkwijze van ‘natuurlijke zuiverheid’ zo verankerd zit in onze Europese cultuur sinds de Romantiek.

Wie zijn hier nu de baas?
Ondertussen kan één Groningse gesjeesde student de visserijsector gijzelen, en de toekomst van honderden families ruineren. Hij stapt naar de Raad van State wanneer ze niet naar zijn pijpen dansen. Een paars gejurkt grachtengordeldier met New Agemedaillon van Stichting de Noordzee mag zelfs op de stoel van de overheid zitten, en namens de overheid de baas van het land spelen. Dat krijg je als de overheid zelf geen kennis in huis heeft, en volledig leunt op belangenclubs. Clubs die zich idealist noemen maar gewoon Machiavelli tot in de puntjes beheersen. Knap, maar niet bewonderenswaardig.

Een Kafkaeske situatie is ontstaan
Zolang het Walhalla van Natuurlijkheid niet is ontstaan, kun je met een beroep op het voorzorgprincipe eindeloos doorprocederen bij de Raad van State. Natura 2000 biedt namelijk bij strikt juridische uitleg de mogelijkheid voor kwaadwillenden om andersdenkenden kapot te procederen. Uit voorzorg. Dat is wel EU. Bovendien vallen kleine vissers op het Wad nu onder een gedoogconstructie: bestaand gebruik heeft eigenlijk een vergunning nodig onder de Natuurbeschermingswet, maar die zouden ze bij strikt juridische interpretatie niet krijgen, dankzij het voorzorgbeginsel.

Dit is de tang waarin de subsidiesponzen een hele economische sector gegijzeld houden.
Zolang de vissers niet kunnen aantonen dat zij géén schade aanrichten, een fundamenteel onmogelijke uitgangspositie, trekken zij altijd aan het kortste eind. Je kunt iedere dode eend misschien wel toeschrijven aan de visserij, iedere correlatie, tot het einde van je verkering kan mogelijk door de visserij komen. Bewijs maar eens dat het niet zo is. Over die perverse omkering van bewijslast bij het voorzorgbeginsel – het beste verwoord door Aaron Wildavsky- blogde ik al eerder..

In een normaal land zouden ze zo’n snotJong, een gesjeesde Groningse kraakstudent in een diepe kerker smijten. Maar dit is Nederland, en dus krijgt hij subsidie. Sterker nog, Burgermeesters en directeuren van bedrijven moeten van onze overheid zelfs in zijn antikraakpand op bezoek toestemming vragen of ze alsjeblieft mogen overleven.

De gedachte waarmee ik de zaal verliet:
Iemand bij het ministerie moet een enorme hekel aan natuur hebben en denken: als we het zo aanpakken, ondermijnen we op korte termijn ieder draagvlak voor natuurbescherming. Je kon duidelijk merken dat het rechtse kabinet de baas is, ze willen alle steun voor natuur bij de bevolking wegnemen zodat ze de hele Waddenzee zonder weerstand kunnen herstellen: inpolderen dus.

Zeg Natuurmonumenten op
Ik wens als gepassioneerd natuurliefhebber in ieder geval op geen enkele manier met dit genre geassocieerd te worden. Mijn eerste daad deze ochtend is dat ik mijn lidmaatschap van Natuurmonumenten opzeg. Die zitten achter ‘Wadden Natuurlijk’, en ik wil geen mensenlevens op mijn geweten hebben. Wanneer ik net zo redeneer als fondsenwervers doen, dan kun je de eerste hartaanval die een visser krijgt op het conto van milieuclubs schrijven. En zolang het voorzorgbeginsel geldt, kun je niet bewijzen dat ik ongelijk heb.