De mensheid gebruikt op dit moment zóveel energie dat niemand zich dat nog kan voorstellen. De afgeronde getallen voor 2010 vindt u in de kadertjes hieronder, en of het nu duizend maal méér of duizend maal minder zou zijn, dat maakt voor uw voorstelling niets uit. Dit gebrek aan gevoel voor schaalgrootte wil nog wel eens in de hand werken dat energiebesparing of een sympathieke energieopwekker als dé oplossing van ons energieprobleem aangeprezen wordt. Dit bemoeilijkt een zinvolle energiediscussie.
In dit artikel probeer ik de reële opties te benoemen voor de energievoorziening in 2050. 
De energievraag in 2050
Toekomstig energiegebruik volgens de alternatieve benadering
De organisaties die aandringen op snelle verduurzaming van de maatschappij hanteren al vele jaren het model zoals in de figuur te zien is uit het recente “The Energy Report” van Ecofys/WWF.
Uit: The Energy Report (Ecofys, in opdracht van WWF)
Daarbij lopen fossiel en nucleair snel af, worden geheel vervangen door duurzame bronnen, en daalt ook nog eens het totale energiegebruik. Dan is de gehele energievoorziening in 2050 duurzaam. Dit proces wordt “de energietransitie” genoemd, en is vaak geïllustreerd met fraaie grafieken. Zo’n plaatje zegt ons: “Zie je wel, het kan best, als je maar wilt!”
De werkelijkheid blijkt echter weerbarstig als er aan gerekend wordt.
De échte energietransitie
De energievraag in de toekomst wordt voor een groot deel bepaald door een heel andere energietransitie, en dat is die van archaïsch naar minimaal welvarend.
De “echte” energietransitie: van archaïsch naar minimaal welvarend
Een archaïsche samenleving kookt en verwarmt op hout, en verplaatst zichzelf en goederen te voet, per fiets of per lastdier. Minimale welvaart (zoals in oost Europa) kenmerkt zich door industrialisatie; wonen in simpele flats, met elektriciteit en fossiele verwarming; en transport met auto’s en vrachtwagens. De ontwikkeling van archaïsch naar minimaal welvarend leidt tot een enorme stijging van het energiegebruik per persoon. Verdere groei van welvaart maakt véél minder verschil voor het energiegebruik per persoon.
Nu is het zo dat op dit moment ruim 1 miljard redelijk tot zéér welvarenden 60% van alle energie gebruiken. Dit betekent dat 20% van de wereldbevolking per persoon 6x zoveel energie gebruikt als de rest. We weten ook dat de bevolking van China, India, Indonesië, Brazilië etc op het punt staat om de stap naar minimale welvaart te maken. Dat gaat binnen één tot twee generaties gebeuren, als hun ontwikkeling die van ons op gelijke voet volgt, en dat mogen we alleen maar hopen. Dat wil dan wél zeggen dat het aantal mensen met minimaal of hoger welvaartsniveau binnen enige decennia zal toenemen van 1 naar ca 4 miljard. Als die extra 3 miljard mensen inderdaad ook 6x zoveel energie per persoon gaan gebruiken, stijgt het wereldenergiegebruik minimaal met 150%, dus met een factor 2,5.
Energiegebruik per persoon
Voorwaarde voor deze factor 2,5 is wel dat het energiegebruik per welvarend persoon de komende 40 jaar gelijk blijft, anders wordt hij nog groter . Maar we willen allemaal wel steeds meer gadgets, veel meer reizen na ons pensioen dan onze ouders, meer downloaden, grotere huizen en veiligere en schonere auto’s. Dat kost allemaal véél meer energie. Toch is er wel hoop om het energiegebruik per welvarend persoon voortaan gelijk te houden: in Europa en de VS maken we de laatste jaren min of meer pas op de plaats met energiegebruik per persoon, ondanks een toenemende welvaart. (Deels is dat overigens schijn, omdat we steeds meer energie importeren in onze producten vanuit Azië). Maar door verdere energiebesparende maatregelen is het wellicht mogelijk om het energiegebruik per rijk persoon nog wat omlaag te krijgen. Toch moet je wel een enorme optimist zijn om ruimte te zien voor méér dan 25% reductie per persoon, gemiddeld, wereldwijd. Die 25% vermindert onze berekende toename van het energiegebruik in 2050 dan van 150% tot ca 90%.
Dat is meteen het antwoord op de vraag of zuiniger zijn met energie de oplossing voor het energietekort van de toekomst is. Het antwoord is nee, want energiebesparing kan de toenemende wereld-energievraag onmogelijk compenseren. Maar het is er wel een voorwaarde voor. Want voor elke oplossing is het noodzakelijk dat het energiegebruik per enigszins welvarend persoon zeker niet verder stijgt.
Voorspellingen
Onlangs gepubliceerde voorspellingen van de energievraag door ExxonMobil (zie figuur), BP, Total en het IEA tonen een BBP (Bruto Binnenlands Product) groei met ca.150% in 2050 (geëxtrapoleerd), vergelijkbaar met ons aantal welvarende mensen. Maar hun energievraagcurve volgt het BBP niet, zoals je zou verwachten, maar blijft er vér bij achter. Men komt dan uit op ongeveer op 50% groei in 2050, aanmerkelijk lager dan onze laagste schatting van 90%.
Sterk op BBP achterblijvende groei van energievraag in scenario ExxonMobil
De oorzaak daarvan is duidelijk: de energieproductie kan nu eenmaal niet snel genoeg groeien om de GDP toename te volgen. De daaruit voortkomende energietekorten leiden tot een hogere energieprijs en dus een nogal hardhandige vermindering van de vraag.
Het verschil tussen ons sommetje en deze voorspellingen geeft het krachtveld aan waarin de wereld terechtgekomen is. Bij de stijging van de energievraag in 2050 met ca. 50% hoort een 40% lager energiegebruik per welvarend persoon dan op dit moment. Die daling ontstaat niet zozeer omdat het rijkere deel van de wereld per persoon minder zal gaan gebruiken: in de ExxonMobil voorspellingen stijgt het energiegebruik in Europa en de VS zelfs nog met enige procenten. De 40% daling zal komen uit de grote groep minimaal welvarenden, die vanwege de duurdere energie met een veel lager gebruik zullen moeten volstaan. De “echte” energietransitie grafiek gaat dan véél vlakker lopen. Deels zal dit mogelijk gemaakt worden doordat deze economieën efficiënter met energie zullen (moeten) omgaan, maar de duurdere energie zal ook een flinke rem zetten op de welvaartsgroei van met name de opkomende economieën zonder eigen energiebronnen. Vanuit humaan oogpunt is dit betreurenswaardig.
Het genoemde Ecofys / WWF rapport stelt dat door een zeer sterk overheidsingrijpen, het totale energiegebruik van de wereld zelfs omlaag kan, en ook moet, ondanks de groei van de welvaart in China en India. De consequentie daarvan is dat het energiegebruik per welvarend persoon daalt tot 30% van wat die nu is. Daarbij is de welvaartsstaat zoals we die nu kennen niet meer mogelijk: alleen de voedselketen kost op dit moment al bijna zoveel energie.
De mogelijke energiebronnen voor de toekomst
We willen als wereld in 2050 dus waarschijnlijk 1,5 tot 2 maal zoveel energie consumeren als nu, terwijl de fossiele brandstoffen, waar we nu bijna volledig afhankelijk van zijn, ooit zullen opraken. Wat gaat deze grote grijze strategische kloof overbruggen?
Strategische kloof voor energievoorziening van de toekomst
Kernenergie
Ik heb lang gedacht dat we die kloof met kernenergie zouden gaan opvullen. Maar als je daaraan gaat rekenen blijkt dat dat geen optie is. Er zijn nu ca 450 kerncentrales, die voorzien in ca 17% van de elektriciteitsbehoefte (dat is 2% van de primaire wereld-energiebehoefte), en die gaan bijna allemaal dicht de komende 30 jaar. Als de energievraag in 2050 verdubbeld is, en ook het vermogen per centrale verdubbelt, moeten er dus 450 nieuwe, veel grotere centrales gebouwd worden om alleen maar het huidige aandeel in de energievoorziening te handhaven.
Ik verwacht dat dit ondanks Fukushima zal gaan gebeuren, maar veel méér zit er denk ik niet in. Om de genoemde kloof op te vullen zouden méér dan 10.000 grote centrales nodig zijn. Dat moet je ook als voorstander van kernenergie mijns inziens niet eens willen, bij de huidige stand van de technologie.
Duurzame opwekking
In het boek “Sustainable Energy without the Hot Air” van David MacKay wordt aangetoond dat het zelfs in een rijk, dichtbevolkt land als Engeland mogelijk is om alle energie duurzaam op te wekken. Is een duurzame energievoorziening in 2050 dus gewoon mogelijk? Laten we plan M bekijken, met het frisgroene landkaartje van Engeland, volgens MacKay het “gemiddelde” scenario.
Plan M van MacKay, en kaart met daarop 21% duurzame energie
Daarbij blijkt er in het energie-dagrantsoen van de Engelsman van 70kWh 23% kernenergie, 23% geïmporteerde elektriciteit, 4% steenkool en 17% efficiencywinst door warmtepompen te zitten. Verder is in die 70 kWu/p/d niet de 40 kWh/d/p/ aan energie opgenomen die verstopt zit in geïmporteerde goederen. Op de mooie landkaart met alternatieve bronnen wordt dus eigenlijk maar 21% van de Engelse energiebehoefte duurzaam opgewekt.
Voor het duurzaam maken van één vijfde van de energievoorziening is dan wél een enorme ombouw van het land nodig: het grootste deel van het onbewoonde oppervlak moet een andere bestemming krijgen. De hele wereld buiten de stad verandert compleet van karakter en uiterlijk. Natuur en landbouw worden bijna overal ondergeschikt aan energieproductie.
Daarbij gaat MacKay uit van een energiegebruik per persoon van 70 kWu per dag per persoon. In Nederland is dat op dit moment ongeveer 185 kWu/p/d. Alle duurzame bronnen op het kaartje bij elkaar zouden dus maar 8% van het dagverbruik opwekken als dat zo groot was als het onze op dit moment. Nu is de Nederlander nogal een grootverbruiker, en gaat MacKay uit van een aantal realistische efficiencyverbeteringen, maar de aanname van een daggebruik van 70 kWu blijft uiterst optimistisch.
Kosten van duurzame bronnen
De duurzame bronnen op de landkaart kosten volgens MacKay €446 miljard. Maar hij rekent voor zijn grootste post, windenergie, maar met de helft van wat grote windprojecten op dit moment kosten, dus hij is wederom érg optimistisch. De andere prijzen kan ik moeilijk controleren.
Verder zijn de kosten van een substantieel deel van het hele verhaal, biomassa en biobrandstoffen (30% van het alternatieve energiedeel) niet meegerekend. Een zeer optimistische inschatting van de prijs daarvan komt uit op €244 miljard. Dan wordt het totale kostenplaatje €690 miljard. Dat is €55.000 per gezinnetje met twee kinderen, ruim de helft van de staatsschuld per gezin in Nederland. En dat is beslist een zéér optimistische inschatting. Daar krijgt het gezin dan gedurende 15 jaar 21% duurzame energie voor terug. Daarna moet er weer een soortgelijk nieuw bedrag op tafel komen voor vervanging van de installaties.
Uit bijgaand overzicht van de alternatieve bronnen, gerangschikt naar kostprijs volgens MacKay, blijkt dat de gekozen mix ook de goedkoopste is, ervan uitgaande dat alle mogelijkheden voor getijdenlagunes en -stroming, wind op land, en afvalverbranding benut zijn.
Kosten van alternatieve energiebronnen volgens MacKay
Ook is Engeland voor alle bronnen (behalve de duurste drie) een bijna ideaal land. Het duurzame scenario van MacKay is dus absoluut niet naar wereldschaal te vertalen.
Het insluipeffect van zeer hoge kosten merk je al een beetje aan Duitsland: daar staat voor 1000 euro per inwoner aan zonnecellen opgesteld, die voor 15 jaar in ongeveer 0,5% van het huidige energiegebruik gaan voorzien. Omgerekend naar 100% en met 5% rente zou dat per gezin méér dan €70.000 per jaar kosten.
Ik denk niet dat MacKay’s 21% duurzame energie tegen deze kosten een reële propositie naar de burgers is. Te meer daar het woord “optimistisch” wel heel erg vaak gevallen is bij de berekeningen.
Grondstoffen, productiecapaciteit en elektrificatie
MacKay gaat in zijn boek voorbij aan de problemen van het sterk opschalen van de productie van installaties. Omdat duurzame energiewinning zo extensief is, zijn daar enorme hoeveelheden installaties voor nodig. In het boek wordt achteloos gesproken over 64 GW aan windmolens (voor 7% van de energieopwekking), maar daar moeten wel maar liefst 13.000 (!) stalen Euromasten met wieken voor gebouwd worden, waarvan de helft in zee. Dat gaat niet zomaar.
Aan het opschalen van op zich geschikte duurzame bronnen tot ze substantieel bijdragen aan de energievoorziening kleven drie ernstige problemen:
Grondstoffen
Grote windmolens vergen over de 800 ton staal per stuk, tientallen tonnen aan slecht tot niet recyclebaar composietmateriaal, en vooral: bij voorkeur 800 kilo neodymium voor de magneten. De voor Engeland benodigde windturbines zouden daar 10.000 ton van nodig hebben. Dat is twee derde van de wereld jaarproductie. Maar MacKay heeft ook heel veel elektrische auto’s nodig voor zijn plannen (het hele transport wordt zo’n beetje elektrisch). Voor 30 miljoen Engelse elektrische auto’s is nog eens 80.000 ton neodymium nodig.
Engeland huisvest in 2050 minder dan 1% van de wereld-energiegebruikers. Voor een duurzame wereld moeten deze getallen dus maal honderd genomen worden. Dan is het allang geen kwestie meer van een tekort aan productiecapaciteit, maar van véél te kleine winbare wereldreserves.
Een vergelijkbaar probleem bestaat met de stoffen indium en gallium voor zonnecellen en lithium voor accu’s. En TNO ziet in een recent rapport zelfs enorme problemen met de totale koperreserves wanneer we de maatschappij verregaand willen elektrificeren.
Zeer grote schaalvergroting van de wind of PV productie zal dus eerder resulteren in een sterke prijsstijging dan in een prijsdaling.
Productiecapaciteit
Om dermate veel windmolens (golfslagturbines etc) te kunnen bouwen moet de productiecapaciteit heel veel en heel snel groeien. Capaciteitsgroei in zware constructies van méér dan 15% per jaar is haast niet denkbaar. Dat komt omdat je daarvoor de hele keten van productiemiddelen, inclusief mijnbouw en grondstoffenproductie moet opschalen, zowel voor de producten als voor de gebouwen en de productiemiddelen zelf. Dit gebeurt alleen in een dergelijk razend tempo (15% per jaar is een verdubbeling per 5 jaar) onder extreme druk, en wanneer er geen enkele twijfel bestaat over een mogelijk opkomende concurrerende technologie of afname van de vraag.
Om van een jaarproductie van 100 gigantische 5MW windturbines naar de door MacKay gewenste 13.000 te komen heb je zelfs bij deze geforceerde opschaling nog steeds minimaal 22 jaar nodig. Maar na aflevering van de laatste molen staat deze enorme hoeveelheid productiecapaciteit grotendeels leeg, waarvan de splinternieuwe laatste 30% gemiddeld maar 1 jaar iets geproduceerd heeft.
Ook de grondstoffen- en toeleveringsindustrie stort in als de 13.000ste windmolen afgeleverd is.
Het rekenen met een opschalingspercentage is dan ook veel te simplistisch. De ontwikkeling gaat veel langzamer, en valt sowieso stil tegen de tijd dat voldoende productiecapaciteit is gebouwd voor de verwachte vervangingsmarkt. In dat geval duurt het in totaal ca 30 jaar voor je aan de gewenste 13.000 windturbines zit. En dat is de meest optimistische inschatting.
Voor de duidelijkheid nogmaals: daarmee wordt dan 7% van het energiegebruik van de Engelsen opgewekt.
Een dergelijke enorme bedrijfstak, inclusief grondstoffenketen, vergt nu eenmaal vele decennia om deze schaal te bereiken.
Elektrificatie van de maatschappij
Zo goed als alle duurzame bronnen zijn elektrisch.
Het duurzaam maken van de elektriciteitsvoorziening is, zoals inmiddels duidelijk zal zijn, al geen sinecure, maar dan zitten we nog maar op een derde. Het inzetten van elektrische energie voor de andere vormen van energiegebruik vraagt niet alleen de productie van de energiebronnen en de fabrieken daarvoor, maar ook een totale omschakeling van de energiegebruikende apparatuur naar elektrisch. Alle verwarmingssystemen, voertuigen en industriële installaties zullen vervangen moeten worden door geheel andersoortige apparaten. Ook daarvoor moet nieuwe productiecapaciteit gebouwd worden. Dat is een drastische ingreep, die veel grondstoffen, veel geld, maar vooral erg veel tijd zal kosten.
Moeten we duurzame energiebronnen dus maar afschrijven?
Als we ons beperken tot wat MacKay hierover geschreven heeft, is ondanks zijn uiterst optimistische aannames, met de nu beschikbare mix van bronnen, een betaalbare duurzame wereld-energievoorziening inderdaad niet haalbaar. Daar is MacKay zelf ook duidelijk over. En dan heeft hij de opschalingsproblematiek nog niet eens in aanmerking genomen.
Dat wil niet zeggen dat er geen individuele duurzame bronnen zijn die ook nu al economisch zijn. Volgens een eenvoudige vuistregel is alles wat all-in onder de €4500 per continu geleverde kilowatt blijft in principe rendabel te benutten (uitgaande van €0,05 per kWu, een levensduur van 15 jaar en 5% rente). Dit komt in de MacKay tabel neer op €188 per kWh/d/p, dus geldt dit sowieso voor de in Engeland goedkoop winbare getijdenenergie, en energie uit afvalverbranding. Helaas is hun potentiële bijdrage zelfs in Engeland beperkt tot een paar procent. En we zijn op zoek naar bronnen die zodanig op te schalen zijn dat ze een significante rol in de wereldenergievoorziening kunnen gaan spelen.
In MacKay’s plaatje valt wind op land echter ook onder de €188 grens, en komt wind op zee zéér in de buurt. Is wind dus toch de enige rendabele duurzame energiebron? Helaas zijn er twee redenen waarom ik daar sceptisch tegenover sta:
Afgeleid van cijfers van belangenorganisatie NWEA (Nederlandse Wind Energie Associatie) uit 2007 kom ik voor land uit op €280/kWh/d/p en voor zee op €335/kWh/d/p. Ik denk zelf dat de kosten in werkelijkheid flink hoger zijn, en op zee zelfs boven de €500/kWh/d/p zullen liggen.
Ernstiger is echter het probleem dat windmolens als het niet waait vervangen moet worden door andere, snel schakelende energiebronnen, zoals gasturbines of energie opslagsystemen. Dit geeft een enorme daling van het totale rendement en een toename van de investeringen, waardoor de kostprijs all-in nog eens extra omhoog vliegt, met minimaal 50%, volgens sommige berekeningen zelfs met honderden procenten. In de door MacKay geschilderde bijna volledig geëlektrificeerde maatschappij worden deze problemen veel kleiner voorgesteld, maar zelfs als dat zou kloppen, zitten we daar nog minstens 40 jaar vanaf. All-in zit wind dus vooralsnog vér boven de acceptabele kostprijs.
We moeten reëel zijn over de op dit moment commercieel beschikbare bronnen: geen van de sterk op te schalen vormen lijkt het voorlopig in zich te hebben om – all in – in de buurt van de 5 à 10ct per kWh te komen die de samenleving zonder grote problemen kan opbrengen.
Mocht ik het mis hebben, en mocht er al wél een betaalbare duurzame omzetter zijn met de enorme potentie om fossiel te gaan vervangen, of mocht die morgen gevonden worden, dan zou ik dat fantastisch vinden. Hoe eerder we dé energiebron voor het post-fossiele tijdperk gevonden hebben, hoe beter natuurlijk. Maar zelfs dan zal het dus nog zeker tot 2050 duren eer die bron echt een overheersend aandeel in de energievoorziening kan hebben.
Fossiele energie raakt op, maar wanneer?
Op dit moment is ca 85% van alle energie afkomstig van fossiele brandstoffen. Wind, PV, GEO en Biofuels halen samen nog geen procent. Iedereen gaat er vanuit dat die fossiele bronnen ooit opraken, maar wanneer is “ooit” eigenlijk?
Wereld energiegebruik naar bron
Wanneer we naar de nu bekende conventionele voorraden kijken, en we delen die simpelweg door het huidige energiegebruik, dan zouden we nog ca 250 à 400 jaar voort kunnen.
Tellen we daar onconventionele bronnen (coal bed methane, shale gas, shale oil, teerzanden etc) bij, dan wordt dat 350 tot 500 jaar. En tellen we de enorme voorraden gashydraten erbij, dan hebben we nog fossiel voor 400 tot 1000 jaar huidig verbruik. Veel van deze voorraden zijn tot voor kort als onwinbaar bestempeld, maar de technologie gaat razendsnel: binnen 10 jaar is opeens een enorme shale-gas industrie ontstaan, en vanaf ongeveer dit moment is diep-ondergrondse vergassing van steenkool commercieel beschikbaar. Beide openen enorme nieuwe stromen van fossiele energie.
Er is geen aanleiding om te denken dat er echt onwinbare voorraden bestaan. Wel is aannemelijk dat er nog grote fossiele voorraden gevonden worden op plaatsen waar we helemaal nog niet gezocht hebben.
Duur fossiel, of nog duurder alternatief?
Door de steeds moeilijker wordende winning zal fossiele energie, en met name olie, ongetwijfeld duurder worden. Volgens economen op het recente ASPO congres is een olieprijs van méér dan 4% van het BBP in de VS een trigger voor een recessie, en dreigt hyperinflatie en een zware langdurige wereldwijde recessie bij olieprijzen van méér dan $200 per vat. Beide zijn op de lange termijn niet echt uit te sluiten.
Dat is een erg goede reden om naar goedkope fossielvervangende energiebronnen te zoeken. Maar het is een dwaze reden om op dit moment nog véél duurdere duurzame energiebronnen in te voeren. Dan is het middel erger dan de kwaal.
Wie gaat er eigenlijk over de energievoorziening van de toekomst?
De discussie over een duurzame energievoorziening van de toekomst wordt voornamelijk gevoerd door een aantal rijke westerse landen. Maar gaan wij daar eigenlijk wel over?
China gebruikt inmiddels méér energie dan de VS, en aanzienlijk meer dan Europa. Die Chinese stijgende lijn zet zich zeker nog enige decennia voort. In 2050 gebruiken India en China samen bijna evenveel energie als de rest van de wereld bij elkaar. En hoewel China voorop loopt in de ontwikkeling van alle soorten energiebronnen, zal het ook in 2050 nog steeds minimaal 80% van zijn energie uit fossiel halen, honderden extra kerncentrales en tienduizenden windmolens ten spijt.
Sterke lineaire groei van energiegebruik in China
Dit is niet mijn eigen inschatting, maar de uitgesproken overtuiging van Marc Jaccard, China expert en auteur van VN klimaatpanel IPCC, die al vele jaren de Chinese regering adviseert over duurzame energie, en het Chinese energiebeleid kent als geen ander. Overigens waren de andere twee China experts die ik sprak het met hem eens. Dit verklaart ook waarom de Chinezen op dit moment wereldwijd kolenmijnen opkopen en langlopende leveringscontracten afsluiten met fossiele producenten.
Het energiegebruik in China is voor 93% fossiel
Dat staat in schril contrast met de Europese regeringen die volstrekt onhaalbare duurzame doelstellingen formuleren, daar vervolgens in de verste verte niet bij in de buurt komen, maar ook geen voorzieningen treffen voor een verzekerde fossiele energievoorziening op de lange termijn, zoals de Chinezen dat doen.
Hoelang duurt het fossiele tijdperk nog?
Wel, dat zal duidelijk zijn: het fossiele tijdperk duurt nog tot vér na 2050.
Olie is in 2050 wel een kostbaar goedje geworden, maar gas en kolen zullen nog zeker tot het einde van deze eeuw méér dan 50% van de wereld-energie leveren.
Ik ga er wel van uit dat we in 2050 zicht hebben op goede vervangers van fossiele brandstoffen, en dat het vervangingsproces ook al is ingezet. Maar ook dan duurt het nog 50 jaar eer fossiel van de eerste plaats verdreven is. Dat leert de geschiedenis ons. Een wereld energie-infrastructuur heeft zoals gezegd een gigantische traagheid, door de enorme omvang en kapitaalintensiviteit van de installaties en productieketens. Zeker bij een dermate ingrijpende verandering als het vervangen van fossiel en het elektrificeren van de maatschappij.
Klimaatverandering
Het vóórtdurende gebruik van fossiel leidt tot een stijgende CO2 concentratie, wat volgens het IPCC een grote klimaatverandering zou kunnen veroorzaken. Om die te voorkomen moet de CO2 uitstoot volgens het VN panel op zéér korte termijn met 50 tot 80% gereduceerd worden. Over deze claims woedt een fel debat tussen wetenschappers, waar we hier niet op in zullen gaan.
Wat we wel kunnen constateren is dat er tussen de flink stijgende uitstoot die volgt uit realistische energiescenario’s, en de gevraagde zeer snelle 50 tot 80% reductie, een zó grote kloof zit dat daar geen oplossing voor denkbaar is. Ook IPCC auteur Jaccard trekt deze conclusie en stelt expliciet dat hij, met name op grond van het Chinese energiebeleid, een “continued failure to achieve a global CO2 reduction” verwacht. Laat staan een 80% reductie.
IPCC auteur Marc Jaccard verwacht “a continued failure to achieve a global CO2 reduction”
We blijken niet de keus te hebben tussen een opwarming (misschien) voorkomen, of ons daaraan aan te passen, en zullen ons dus mijns inziens op het laatste moeten richten, in het geval een opwarming zou plaatsvinden, om welke reden dan ook.
Wat staat ons nu te doen?
Uit de voorgaande analyse vallen conclusies te trekken voor wat ons op dit moment te doen staat. Ik doe een paar suggesties.
Fossiel is de realiteit
We moeten af van het idee dat fossiele energie een aflopende zaak is. We zullen er de komende generaties nog grotendeels afhankelijk van zijn, en ons daarop in moeten stellen. We zullen dan ook moeten werken aan een veel schonere, efficiëntere, eerlijkere en mens- en milieuvriendelijkere productieketen voor fossiele brandstoffen. Daar is nog enorm veel mis mee.
Ook is aandacht voor het optimaliseren van fossiel energiegebruik vooralsnog veel nuttiger dan het bouwen van windmolens of PV installaties. Met verstandiger fossiel gebruik is veruit de grootste energiewinst te boeken.
Een voorbeeld: Supermoderne en zéér efficiënte kolencentrales met uitstekende rookgasreiniging in Groningen, die vuile oude centrales in Duitsland vervangen, besparen bijna 50% op steenkoolgebruik en reduceren de CO2 uitstoot en de luchtvervuiling enorm, en moeten we dus in principe toejuichen. Niemand is gediend bij de ongegronde morele verontwaardiging die hier op het moment over wordt uitgestort.
Er is nog geen vervanging van steenkool als basislast leverancier in ons elektriciteitsnet beschikbaar. Behalve kernenergie, maar die is, zoals gezegd, niet snel genoeg op te schalen. Nieuwe STEG gascentrales zijn energetisch wel equivalent aan moderne kolencentrales, maar politiek bepaald niet: we zijn liever afhankelijk van meerdere bevriende kolenproducerende landen op het zuidelijk halfrond, dan geheel van één gasproducent Rusland, voor zowel onze verwarming als onze elektriciteit. Ook dat is de realiteit.
Exergie is belangrijker dan energie
Onze maatschappij is volledig georganiseerd op het optimaliseren van de return-on-investment. Energie is ondanks zware belastingheffing nog steeds véél te goedkoop om daarin een rol te spelen. Het gevolg is dat er op enorme schaal structureel energie en vooral exergie verspild wordt. (Exergie is de maximale hoeveelheid arbeid die je uit een energiebron kunt halen).
Een voorbeeld: We verbranden in onze CV ketels gas bij 1500 graden om een huis een paar graden te verwarmen. Dit is exergetisch een doodzonde: er wordt enorm veel energetische potentie van het gas verspild. Volgens de formules méér dan 90%. Een paar kilometer verderop verbranden we in een centrale op hetzelfde moment gas met een rendement van 35 tot 60% en gooien we de restwarmte weg. Het gebruiken van die restwarmte is namelijk in bijna alle gevallen economisch onrendabel.
De juiste manier om gas te gebruiken zou zijn:
Verbranden in een keramische brandstofcel (1000 C) geeft 60% elektriciteit, dan het afgas gebruiken voor een gasturbine en/of stoomturbine, dat geeft nog eens 20% elektriciteit. Tot slot de 20% afvalwarmte gebruiken voor ruimteverwarming of – koeling. De exergetische winst tov een normale CV ketel is een factor tien, en resulteert in een enorme energiebesparing. Als we dit op wijkniveau zouden doen, of in onze CV ketels, dan zouden we al onze elektriciteitscentrales kunnen sluiten, en ongeveer de helft van het gas besparen dat nu voor elektriciteitsopwekking gebruikt wordt.
Duurzaam heeft geen haast
We hebben nog voor vele decennia fossiele brandstoffen, en de huidige duurzame bronnen lijken vooralsnog veel te duur om deze te kunnen vervangen. Wat heeft het voor zin om nu PV velden aan te leggen die 10x duurder zijn dan rendabel is? Dit stimuleert de bouw van fabrieken op basis van PV technologie die nooit zinvol fossiel zal kunnen vervangen. Dat schept enorme gevestigde belangen die er alle baat bij hebben om nieuwe PV technologie tegen te houden, en brengt goedkope PV juist niet dichterbij.
Het is ook geen bijdrage aan een toekomstige duurzame energievoorziening: tegen de tijd dat we ze nodig hebben, hebben we ze al vier maal moeten vervangen.
Met het sterk subsidiëren van te dure energiebronnen belast je alleen maar de economie, en belemmer je eigenlijk juist de ontwikkeling die we moeten hebben: die naar een betaalbare, betrouwbare en duurzame energievoorziening.
De grote uitdaging
We moeten onze beperkte middelen mijns inziens niet besteden aan het bouwen van duurzame energievoorzieningen zolang die niet economisch rendabel zijn, maar aan een enorme onderzoeksinspanning naar nieuwe manieren om op termijn wél goedkoop en duurzaam energie te kunnen produceren. Dat is de grote uitdaging voor de wetenschappers en technici van de komende vijftig jaar.
Om dit enigszins gericht te doen, moet per potentiële bron een analyse gedaan worden van wat in omvang de mogelijke bijdrage aan de wereldenergievoorziening kan zijn; van wat de kosten daarvan zouden zijn in geld en materialen; van wat de realistisch maximale opschalingsfactor is, en van wat voor kostprijsdaling of -stijging er bij deze opschaling hoort. Hieruit zou dan kunnen worden afgeleid of een duurzame bron in aanmerking komt om in de toekomst een substantiële en betaalbare bijdrage aan de energievoorziening te leveren.
Wat zou de uitkomst van deze analyse kunnen zijn? Ik heb niet alle onderwerpen diepgaand onderzocht, maar ik heb wel een aantal suggesties, die dus voor een deel op mijn intuïtie berusten.
Op fossiel gebied is, zoals gezegd, veruit het meeste te halen uit een exergetische optimalisatie. Daarbij is veel winst te boeken met:
* hoge temperatuur brandstofceltechnologie
* de combinatie van LNG terminals met cryogene energieomzetters en oxyfuel centrales
* het nóg efficiënter en schoner maken van alle fossiele omzettingen, bv steenkool- en biomassavergassing
* optimaliseren van ondergrondse steenkoolvergassing
Niet-fossiele gebieden waar ik persoonlijk kansen zie voor significante resultaten:
* energiebesparende maatregelen, met name het nuttig gebruik van de enorme hoeveelheid ongebruikte restwarmte
* zéér goedkope zonneceltechnologie, bv als plakfolie
* PV zonnepanelen met een constructieve functie (als dakbedekking, tevens warmtecollector)
* geothermie
* efficiëntere en goedkopere warmtepompsystemen
* concentrated solar power technologie, ev. met energieopslag en ontziltingsfaciliteit
* intrinsiek of passief veilige kernsplijting, met duurzame splijtstofcyclus
* Molten Salt Reactoren met als brandstof thorium
* intrinsiek of passief veilige zg. nucleaire batterijen
* nieuwe vormen van kernfusie (bv laserfusie)
Verder is het nuttig om bij alles rekening te houden met een op de lange termijn steeds verder geëlektrificeerde maatschappij, bv
* door de aanleg van een smart grid
* door de aanleg van met name oost-west DC hoogspanningsleidingen voor piekstroom afvlakking
* door het aanpassen van de elektriciteitsvraag aan het aanbod bv door het flexibel maken van industriële energie-intensieve processen zoals de aluminiumproductie
Ik ben ervan overtuigd dat we in staat zullen zijn om aan de energievraag van het post-fossiele tijdperk te voldoen, en verwacht zelfs dat de fossielvervangende energiebronnen al lang vóór de fossiele reserves echt opraken ingevoerd zullen zijn.
Ons innovatieve vermogen is enorm en we kunnen in veel richtingen zoeken. Maar we moeten daarbij stoppen met wishful thinking en het najagen van illusies. De realiteit is uitdagend genoeg.
Hear Hear Theo, krachtig stuk
maar wat zie ik nu: je spant samen met de boeman van de zuurzaamheidsbeweging, Exxon? Zie hoe Wouter van Dieren ook tegen Exxon schopt, terwijl hij de NAM wel een 'respectabel energiebedrijf noemt', gewoon omdat de NAM zijn IMSA vele miljoenen toestopte tijdens het kokkelproces in 2004
Het is te hopen dat de voorstanders van zuurzame energie niet langer bloemkooltjes in hun oren stoppen, het genre Jean Paul van Soest, Turkenburg en co al zijn hun financiele belangen bij falende techniek nog zo groot
Op dit moment procedeert zelfs de Waddenvereniging tegen kolencentrales in Groningen, vanwege de 'vervuiling'. Hoe ver van je oorspronkelijke doelstelling kun je af zijn. Daar krijgen ze dan een half miljoen euro postcodeloterijgeld voor per jaar
De ex-directeur van de Waddenvereniging Hidde van Kersen is nu zuurzame energieconsultant geworden bij een bedrijf voor zuurzaamheid in Noord Holland. Ik schreef al over de fusie van wollen sok met gelikt marktfundamentalisme, dat perverse hybrides creeert
Dus hoewel je verhaal onweerlegbaar deugt zal men de nodige rookgordijnen leggen,
Een tweetal losse opmerkingen:
Met grootschalig gebruik van brandstofceltechnologie en/of beter exergetisch gebruik zou je – aangezien de bron van elektriciteit fysiek dicht bij de gebruiker zit – het potentiele grondstofprobleem van onvoldoende koper misschien op kunnen lossen: er is immers geen groot netwerk meer nodig om elektriciteit van de centrale producent naar de gebruiker te transporteren. Of ben ik dan te optimistisch … ???
Daarnaast zijn er ontwikkelingen gaande op het gebied van de verbrandingsmotoren met totaal nieuw concept welke 3-4 (5?) keer zo efficient zou zijn als de huidige verbrandingsmotor. Ook dat kan helpen bij beter en slimmer gebruik van fossiele brandstoffen.
http://en.wikipedia.org/wiki/Wave_disk_engine
http://www.amt.nl/Nieuws/Drukgolfmotor-als-effici…
HB
Alle voors en tegens in een bijzonder leesbaar en beknopt stuk. Petje af, diepe buiging. Alleen jammer dat de groene taliban zich niet met argumenten laten overtuigen.
@Hans de Git
De groene taliban misschien niet (als ik Rypke lees krijg ik de indruk dat die zich verscholen heeft in de verraderlijke Friese moerassen…), maar dit artikel is geschreven op verzoek van de O2 Magazine redactie, nadat ik op verzoek van het O2 bestuur een lezing had verzorgd over dit onderwerp.
O2 is de vereniging van duurzame ontwerpers…
Ook door andere duurzame en idealistische groepen word ik tegenwoordig uitgenodigd of geraadpleegd. Vijf jaar geleden was dat alleen het KIVI.
Maar rustig gebrachte en oprecht gemeende argumenten overtuigen gelukkig nog steeds veel mensen. Vooral nu eigenlijk iedereen wel het gevoel heeft dat de harde alarmistische schreeuwers te eenzijdig zijn en hun hand overspeeld hebben.
@HonestBroker
> er is immers geen groot netwerk meer nodig om elektriciteit van de centrale producent naar de gebruiker te transporteren. Of ben ik dan te optimistisch … ???
Het artikel waarop ik doelde is van Rene Kleijn en Ester van de Voet (in Renewable and Sustainable Energy News 14 – 2010) en daarin hebben ze het over 74 maal de huidige koper jaarproductie als noodzakelijk voor een duurzame (waterstof-) economie. Overigens ook over 5500 maal de chroom jaarproductie.
Door de steeds schraler wordende ertsen, kost de winning steeds meer energie, tot het moment dat de duurzame bronnen meer energie kosten dan ze produceren.
Ik heb daar zelf zo mijn vraagtekens bij, maar wilde het aspect toch even genoemd hebben in mijn artikel.
> Daarnaast zijn er ontwikkelingen gaande op het gebied van de verbrandingsmotoren met totaal nieuw concept welke 3-4 (5?) keer zo efficient zou zijn als de huidige verbrandingsmotor. Ook dat kan helpen bij beter en slimmer gebruik van fossiele brandstoffen.
Klopt, ik stop ook zelf nogal eens tijd en energie (en véél te veel geld) in motoren. Ik ben nou eenmaal gek op verbrandingsmotoren.
Maar het verhaal over de shockwave engine geloof ik gewoon niet. Die man had net miljoenen gekregen om er twee jaar aan te gaan werken, die draaide gewoon zijn PR praatje weer af. Het principe is al heel oud en er draait nergens zo'n ding. Als turbine is het rendement ervan belabberd, dat geef ik je op een briefje.
Dan zou die shockwave het opeens veranderen in een super efficiënt apparaat?
Ik wil er nog wel aan dat er eventueel redelijk koud en bijna stilstaand gas uitkomt (waardoor een hoger rendement theoretisch mogelijk is), maar hoe je de energie uit de shockwave efficiënt kunt oogsten met deze schoepvorm is mij niet duidelijk.
Theo, hulde voor je doorwrochte artikel. in grote lijnen sluit dit artikel van jou aan bij mijn ideeën. Het komt erop neer dat veel pleitbezorgers van oplossingen voor het energievraagstuk gemakshalve voorbij gaan aan de randeffecten. Die zijn vaak zo groot dat het effect averechts is of het doel gewoon nooit gehaald kan worden. Ik heb voor het KIVI in 1987 een lezing gehouden over windmolens in Nederland. Toentertijd kon een windmolen alleen kostendekkend worden opgericht mits er forse subsidie werd verstrekt. De overheid gaf subsidie, maar stopte daar meestal halverwege het jaar mee omdat de pot weer leeg was. De windmolens van toen waren meestal niet groter dan 1 Mw met wat pogingen om tot 2 Mw te komen. Ik heb toen gezegd dat windmolens vooral moeten worden gezien als fallussymbolen van bestuurders van de organisaties die ze laten bouwen. En dat de industrie beter weg kon blijven van windmolens omdat de noodzakelijke business continuïteit niet gegarandeerd kon worden. Tijdens dat symposium was er ook een hoogleraar, helaas ik ben zijn naam vergeten, die uitrekende dat als je op iedere zinvolle plek van Nederland een windmolen zou zetten, je nog maar 3% van de Nederlandse behoefte zou dekken. Hij gaf ook aan dat de neveneffecten in termen van kosten, geluid, horizonvervuiling en dode vogels rampzalig zou zijn. Nu, 24 jaar later, is de wereld vergeven van windmolens met een nog veel grotere capaciteit dan toen. Hebben we toen ongelijk gehad? Ik denk eerlijk gezegd van niet. Nog steeds moet er subsidiegeld bij of schrijven partijen als NUON en Essent hun molens versneld af als "investering in een betere wereld", maar nog steeds zonder geldig business model. De exploitatiekosten van hun molens op zee bijvoorbeeld, blijken extreem veel hoger te zijn dan verwacht. En zoals een oud directeur van de toenmalige SEP mij eens voorrekende, moet er nog steeds voor iedere Mw aan windmolen vermogen een conventionele centrale standby staan met hetzelfde vermogen. Immers, de wind kan zomaar wegvallen. Doorgerekend kan dat nooit uit. Windmolens worden pas leuk als je het opgewekte vermogen goedkoop kunt opslaan of tenminste tijdelijk kunt bufferen zodat je continue afgifte kunt waarborgen. En dan hebben we het alleen nog maar over wind.
Tot slot wil ik kwijt dat ik het jammer vind dat de klimaatkritische kringen waarin jij je beweegt en waarin men elkaar voedt met artikelen zoals de jouwe, men zulke klassiek denigrerende en laatdunkende termen gebruikt over de "tegenstanders". Een term als groene taliban zoals de heer de Git bezigt of de term zuurzaam van ene Rypke verlagen de waarde van de reacties tot beneden Jip en Janneke niveau en maken ze bijkans oninteressant. Lees maar eens de teksten van de protestbewegingen tegen de gevestigde orde eind jaren 60 van de vorige eeuw. Dezelfde jeukende stijl, maar met andere woorden. Oude wijn dus.
Je geeft het zelf aan in je commentaar. Hou het rustig, beperk je tot de feiten en jullie groep zal zich langzaamaan kunnen verheffen tot en groep met een waarachtig gerespecteerde mening. Dan pas zullen jullie gehoord worden. En dan pas zal ik jullie wat vaker gaan lezen en wil ik misschien wel een keer een bijdrage posten. Succes met jullie Climategate.
Goede avond Ad Bontje
Dat van die fallussymbolen had u inderdaad beter niet kunnen zeggen want zoals u zelf constateert heeft de onderlinge, bestuurlijke penisnijd haast onherstelbare sporen door het Europese landschap getrokken. Ene Rypke gaf daarvan onlangs nog een paar schitterende voorbeelden.
Wat betreft uw preek over het laatdunkende taalgebruik het volgende: Zoals u zelf al aangeeft heeft 24 jaar rekenen, rekenen en nog eens voorrekenen en herberekenen niet kunnen voorkomen dat er alleen maar onnoemelijk veel meer (weliswaar stijve maar desondanks geheel impotente) “windpikken” in het landschap zijn geplaatst dan men destijds ooit voor mogelijk moet hebben gehouden.
Het scheelt al dat u inziet waar we de wortels van het massieve, groene machtsblok moeten zoeken. En gezien hun enorme succes lijkt het mij aanbevelenswaardig hun voorbeeld te volgen.
Het wordt immers hoog tijd dat ook Jip en ook Janneke weten hoe de vork steelt.
Theo, jouw uitstekende artikel heb ik aan mijn archief toegevoegd.
Gesubsidieerde Ecofys/WWF-studies kunnen direct naar de prullenbak, zo blijkt!
Ik hoop (vergeefs?) dat het ministerie dit gauw gaat oppakken om haar energiebeleid op af te stemmen!
Dergelijke degelijke (non-politieke) projectie is gratis, en kost de belastingbetaler niets!
@Turris
Deze informatie is (zij het niet zo ingepast in een onderbouwd en sluitend verhaal) algemeen bekend in energiekringen, zoals de oliemaatschappijen en energiebedrijven.
Als je goed luistert naar wat ze daarover naar buiten brengen is dat ook duidelijk: "we gaan de wereld helemaal verduurzamen en wind en PV zijn fantastisch, maar het gaat even duren (….)". Waarbij ze desgevraagd toegeven dat ze ook de rest van de eeuw nog van een overwegend fossiele energiewereld uitgaan.
Zij mogen het ook nooit zeggen zoals ik dat kan, omdat ze dan de toorn van de milieulobby over zich heen krijgen.
Altijd meewaaien met de wind, dat hebben ze pijnlijk geleerd na de aanvaring met Greenpeace over het afzinken van de Brent Spar.
Ik vermoed dat ze heel blij zijn met mijn stuk: het heeft ze enorm gestoken dat de pers al 20 jaar achter de duurzaamheidslobby aanholt,en hen een slecht imago bezorgt, terwijl ze wat hun primaire taak betreft (ons betrouwbaar van goedkope energie voorzien) al een eeuw lang een topprestatie leveren. Dit soort onderbouwde artikelen uit onverdachte bron is hun enige hoop op een verbetering van het hun imago.
Maar dat zullen ze mij nooit laten weten.
Laat staan dat ze me zouden steunen met een bijdrage (helaas, die zou best welkom zijn ;-)). Want zodra men een link tussen b.v. Shell en mij zou kunnen aantonen, zou dat mijn verhaal in diskrediet brengen.
Ook de VVD kent mijn verhaal, en ziet de zinnigheid ervan in. Maar die zit vast aan allerlei Europese CO2 afspraken (die mede onder sterke Nederlandse druk tot stand zijn gekomen) en natuurlijk aan het regeringsakkoord. Wel hebben ze officieel afstand genomen van klimaatbeleid.
Mijn inschatting is dat er binnen het CDA nog zeer uiteenlopend gedacht wordt over energie en klimaat, mijn pogingen om daar contacten te leggen lopen al jaren nergens op uit.
Maar dat ik überhaupt een stuk als dit – op uitnodiging nota bene – kan plaatsen in een duurzaamheidstijdschrift, op een plek als Energiedebat (http://www.linkedin.com/groupAnswers?viewQuestionAndAnswers=&discussionID=60721040&gid=2191378&commentID=44522974&trk=view_disc) en op een site over Energietransities, betekent dat men ook in bredere kring, inclusief de idealistische denkers, begint te snappen dat het tijd wordt om met beide benen op de grond te gaan staan.
Is climategate.nl website programma stabiel? Ik zie Theo's commentaar in de zijlijn? Echter niet op de pagina! Ook de groene titels staan niet uitgelijnd!
@Theo: Ik had dergelijke informatie van diverse bronnen fragmentarisch gesprokkeld, maar je hebt nu eens een actueel, beknopt en realistisch totaalprojectie/-overzicht gemaakt. Dat is erg sterk en bruikbaar!
Diverse ECN bronnen zijn veel te lang van stof en ook telkens politiek getint!
@Turris
Dank!
Overigens verschijnt mijn reactie bij mij gewoon normaal.
Theo,
Heb je stuk met belangstelling gelezen – dank daarvoor. Misschien zou je nog iets over twee zaken kunnen zeggen:
1) Referentie naar het rapport van de Club van Rome die in de zeventiger jaren van de vorige eeuw een nogal pessimistische toekomst schetste. Ligt jouw verhaal in het verlengstuk van hun voorspellingen of zijn die voorspellingen niet uitgekomen en welke conclusie kun je daaruit trekken ?
2) Als je de stelling zou innemen dat welvaart eerlijk verdeeld moet worden over alle mensen, hoeveel mensen kan de aarde dan ondersteunen om duurzaam in die welvaart te voorzien. Zou je dus een leidraad voor bevolkingspolitiek kunnen afleiden (het gaat natuurlijk niet alleen om energie maar om alle grondstoffen, voedsel en water)? Nederland naar 4 miljoen inwoners als strategie voor duurzaamheid?
Theo, uitstekend verwoord, een verademing eens een "Delftsche" benadering te lezen, dus met getallen onderbouwd, zonder meteen weer eeen koppeling aan politieke doelen.
Zo een benadering, met eenvoudige sommetjes dus, hebben wij in NL kennelijk verleerd. Die is natuurlijk ook van toepassing op vele andere gebieden, financiele vraagstukken om eens een voorbeeld te noemen. Maar techniek en redeneren op basis van getallen (feiten) is jarenlang zo vies geweest, misschien omdat het op de aanpak van een ondernemer lijkt.
Bravo dus voor je stuk, ik hoop dat het doorsijpelt.Politiek (= het uitleggen van een visie aan het grote publiek en die dan , hopelijk met argumenten , doorzetten) gezien is de vraag nu : wie zijn de echte groene voorvechters? En dan wel de realisten en niet de dromers.
Theo , gaan we nog van je horen?
Erik de Lange, zoals je weet een verstokte VVDer.
@Tsjeerd
Aan de Club van Rome zijn vele rapporten uitgebracht. Het slechtste heeft veruit de meeste aandacht getrokken ;-). En van alle grondstoffen die nu volgens het rapport op zouden zijn, is de wereldvoorraad nu groter dan toen.
Dus ik ben geen aanhanger.
Prof. Böttcher, één van de Nederlandse professoren van de Club v Rome destijds (ik heb ze alle drie in de 70er jaren nog voor een lezing naar Delft gehaald) heeft zich overigens later ontpopt tot één van de meest fanatieke sceptici.
Ik ben tegen emotionele berichtgeving, tegen doemdenken en tegen pogingen om mensen te alarmeren voor een Grote Zaak met daar achter een eigen andere, meestal politieke agenda.
Ik heb wel zorgen over de toekomst, maar niet over global warming. Daarover ga ik nog wel eens uitgebreid schrijven.
Je stelt verder:
2) Als je de stelling zou innemen dat welvaart eerlijk verdeeld moet worden over alle mensen, hoeveel mensen kan de aarde dan ondersteunen om duurzaam in die welvaart te voorzien. Zou je dus een leidraad voor bevolkingspolitiek kunnen afleiden (het gaat natuurlijk niet alleen om energie maar om alle grondstoffen, voedsel en water)? Nederland naar 4 miljoen inwoners als strategie voor duurzaamheid?
Dat is precies waar ik nog eens over ga schrijven ;-).
Inderdaad moeten we naar een afvlakking en vervolgens daling van de bevolking. Liefst zo snel mogelijk.
Het wordt vreselijk moeilijk allemaal als we over de 10 miljard heen gaan.
Als we eenmaal allemaal een beetje welvarend en redelijk opgeleid zijn (noodzakelijk voor die afvlakking), zal een blijvende daling van de bevolking inzetten. Als die te snel doorzet, wordt dat de grote economische uitdaging van de wereldbevolking in zeg 2200.
Maar het is ook de oplossing voor het inzetten van de volgende ijstijd (bv. in het jaar 3000), waardoor het bewoonbaar oppervlak van de aarde verkleind wordt tot de tropen!
@ Erik
Dank voor de lof!
En zoals je vandaag in de krant hebt kunnen lezen zijn we het punt van doorsijpelen in de politiek al wel gepasseerd!
http://climategate.nl/2011/07/20/pvv-breidt-geen-…
Nu maar eens kijken of jouw VVD de koe bij de horens pakt en de PVV deze vette kluif gunt ;-)!
Met dank aan Jan Carpay: interessante recente IEA rapporten over aardgas en co-generatie:
http://www.worldenergyoutlook.org/docs/weo2011/WE… http://www.iea.org/index_info.asp?id=1941
Hallo Theo,
Goed doordachte stuk. Ik reageer er nog graag uitgebreider op. Zeg binnen een week?
groeten,
Donald
Theo, als 450 kerncentrales 2% vd energiebehoefte dekken, dan hebben we er dus pakweg 25000 nodig voor 100%. Op een wereldbevolking van 8 miljard is dat dus 1 op 330k dus 54 op de 18M inwoners in NL, dus 4-5 per provincie, en aanzienlijk minder als de efficiency van kerncentrales komende jaren toeneemt. Waarom is dat veel? Om politieke of om praktische redenen? Hoeveel energiecentrales (kolen, gas, olie) staan er nu in NL? Hier in frankrijk heb ik 3 kerncentrales binnen 30km van mijn zomerhuis.
NB. Wat zegt Theo Richel (GRK) van je analyse?
@Wouter
De Kerncentralecluster in het belgische Doel is 2900 MW, de enkele reactor in Borsele is maar 450 MW.
Je moet dus naar totaal opgesteld vermogen kijken en niet naar individuele centrales. Met zes clusters (totaal 18 GW)kom je in nederland al een heel eind.
@Wouter
> Waarom is dat veel? Om politieke of om praktische redenen?
Vooral om praktische redenen.
Iets verder in het stuk reken ik vóór dat het opschalen van productiecapaciteit tijd en een nieuwe materialenstroom vraagt, en dat de maatschappij tegelijkertijd geheel geëlektrificeerd moet worden.
Het is dus onzin om te zeggen dat je in 2030 alle energie uit zon of wind kunt opwekken omdat het theoretisch kan.
Maar het is nog grotere onzin om te claimen dat je binnen 40 jaar 20,000 megaprojecten zoals een grote kerncentrale kunt uitvoeren. Er zijn maar een paar bedrijven die dit nog kunnen, en de regelgeving en veiligheidsaspecten vragen een veel zorgvuldiger aanpak. Toen Boeing een paar jaar van ongeremde groei doormaakte, begonnen de vliegtuigen ook uit de lucht te vallen.
Een tweede belangrijk argument is dat je, als je dergelijke aantallen wilt halen, nú en met de huidige centraleconcepten meteen productiecapaciteit moet gaan vergroten.
Maar de huidige ontwerpen zijn eigenlijk hopeloos ouderwets. Als we duizenden centrales willen bouwen, moeten we naar een duurzame splijtstofcyclus, met veiligere 4e generatie centrales toe. Maar de meeste daarvan zijn nog amper toe aan het bouwen van prototypes. De grootste kanshebber voor massaproductie, de thorium MSR (zie http://climategate.nl/2011/06/13/thorium-kernener… heeft nog aardig wat materiaalproblemen te overwinnen. En de autoriteiten vragen op dit moment uit veiligheidsoverwegingen "bewezen technologie' m.a.w. oude technologie.
Het wordt dus aanpoten om de komende 30 jaar de 500 grote centrales te bouwen die nodig zijn om het marktaandeel van nucleair te behouden!
Uiteindelijk verwacht ik wel dat de opvolger van fossiel als grootste energiebron, over een jaar of honderd, in de nucleaire hoek zal zitten.
Natuurkundig gezien is alle andere energie te diffuus om efficiënt te kunnen winnen, of in te kleine hoeveelheden beschikbaar. Maar ik denk niet dat die centrales erg op de huidige zullen lijken.
Zolang er niets nieuws opduikt zoals commerciële laserfusie,lijkt het me dus verstandig om hard aan de 4e generatie centrales te werken, met name de MSR, dan hebben we in ieder geval een optie om t.z.t. fossiel op te gaan volgen.
Grote landelijke energievoorziening levert grote marktpartijen met grote macht en steeds eerder in buitenlandse handen. Daarbij is uitgebreide infrastructuur nodig. Zou een netwerk van kleine kerncentrales niet voor veel zaken een oplossing bieden?
– geen (te) grote marktpartijen
– bij storing capaciteit van de buren inschakelen
– weinig brandstof per centrale en daardoor geen koelingsproblemen
– geen mogelijkheid tot kernsmelting
– ter grootte van een container, dus makkelijk te vervangen als de brandstof op is
Ik ben benieuwd hoe dit in het plaatje past.
Theo, dank voor je uitleg. Denk je dat het opschalen richting duizenden kerncentrales wel zou lukken in 50 jaar als er een politieke omzwaai zou komen en de US net zo veel in kernenergie zou investeren als bv in 50 jaar ruimtevaart (1960-2010)? En waarom niet obv. uraniumcentrales, zo slecht zijn die dingen toch niet (amper doden), als je de emotie buiten beschouwing laat? Of zou je die miljarden liever steken in de ontwikkeling van betere fossiele centrales?
@Ivo
De kleine centrales zijn vooralsnog gebaseerd op uranium, de thorium centrales zijn (op dit moment) groot (1500MW).
Maar het zou best kunnen hoor. Veel kleintjes levert ook veel nuttiger gebruik van afvalwarmte op.
Alleen is het niet mogelijk om over de 100.000 kleine centrales en hun brandstofvoorziening (en -afvoer) netjes te controleren.
Je moet het dan helemaal vrij geven, en dat kan alleen met een volledig veilige brandstof.
@Wouter
Met een Manhatten aanpak kun je in 50 jaar een eind komen, maar dan zit je midden in de opschalingsproblematiek waar ik het over had.
De eenvoudigste aanpak zou zijn: eerst 20 jaar lang ELK JAAR de productiecapaciteit met 30% verhogen, dus een capaciteitsverdubbeling per 3 jaar. Dan zit je over 20 jaar op 560 nieuwe centrales per jaar. Dan kom je na 50 jaar op ongeveer 20.000 draaiende centrales, en is 560 ook de vervangingsvraag.
Je zou ook 35 jaar lang met 20% kunnen opschalen, en dan een jaar of 6 weer met 20% neerschalen, dan kom je er ook.
Maar er mag dan op geen enkel moment in de komende 50 jaar een gerucht over een mogelijk alternatief opduiken, anders wordt meteen gestopt met de opschaling van productiecapaciteit. Ook als dat alternatief niks wordt, zit je met een enorme achterstand: 6 jaar van 10% terugloop in capaciteit (wat aannemelijk is als de kans bestaat dat de markt kleiner gaat worden) zorgt ervoor dat je over 50 jaar maar op 6500 stuks zit ipv 20.000.
Je ziet hoe gevaarlijk het is om met enorme opschaling te rekenen.
Aan het verbeteren van het ontwerp van de fossiele centrales hoeven we niks meer te doen: de nieuwste centrales zijn enorm veel beter dan de oude, met een bijna dubbel rendement, zowel voor kolen als voor gas. De laatste kruimels die daarbij te halen zijn zullen de leveranciers vanuit concurrentie overwegingen er nog wel uit peuteren.
Daarom moeten we de bouw daarvan op de Maasvlakte en de Eemshaven toejuichen. Maar er staat nog erg veel oud spul dat nog niet afgeschreven is. Bij hogere brandstofprijs wordt het vervangen daarvan vanzelf rendabel.
Dank, wederom.
Mijn conclusie is dus dat alles afhangt van die CO2 bedreiging: is die er niet (wat ik denk) en we hebben nog een paar honderd jaar fossiel te gaan, dan moeten we gewoon wachten (nou ja..) op nieuwe kerntechnologie maar hebben daar ook ruim de tijd voor. En komt die CO2 ellende toch dan kunnen we beter de dijken wat verhogen, etc.
Ik neem aan dat dit ook jou conclusie was. Heb je het al eens besproken met andere GRK kernenergiesympathisanten zoals Theo Richel en (mn.) Rob Walter (zie http://www.groenerekenkamer.nl/node/1576http://ww…? Ik begrijp van Hajo dat GRK en Climategate min of meer broer en zus zijn/worden.
Bijzonder interresant verhaal Theo Wolters, zeer inspirerend. Ik vraag me echter af of je eventueel wetenschapplijke referenties hebt voor bepaalde claims die je maakt, of figuren die je gebruikt. Is er een referentielijst bij dit verhaal of is het meeste gebaseerd op eigen ervaring?
Alvast bedankt.
@Rob
Een wetenschappelijk artikel dient zich te beperken tot één afgebakend minuscuul stukje van de grote puzzel en daarbij alle genomen stappen te bewijzen of te onderbouwen met andere wetenschappelijke bronnen.
Ik schrijf (uit mijn hoofd en gebaseerd op wat ik van experts heb gehoord) overzichtsartikelen die een enorm gebied bestrijken. Dat kan niet op wetenschappelijke manier.
Toch heb ik geprobeerd zo veel mogelijk aan te geven waar ik mij op baseer.
Graag hoor ik van je waar je nog meer bronnen bij wilt weten, dan zal ik kijken of ik die toe kan voegen.
Ik had verwacht flink aangevallen te worden op mijn verhaal, dat totaal afwijkt van waar overal in duurzame kringen van uitgegaan wordt. Maar tot mijn grote verbazing is er nog niet één deskundige die principieel bezwaar gemaakt heeft tegen onderdelen van het verhaal. Ik vermoed dus dat ik nergens de plank echt misgeslagen heb.
Het blad waarvoor ik het geschreven heb (O2Magazine) probeert in een volgend nummer een discussie op gang te brengen. Ik ben heel benieuwd!
Beste Theo,
Ik begrijp idd dat de strekking van je verhaal geen wetenschappelijk artikel in de traditionle zin van het woord is. Je stuk is verder erg duidelijk en waar gewenst kan ik zelf op internet nog zoeken naar eventueel wetenschappelijke onderbouwing van bepaalde claims.
Ik gebruik oa dit stuk zelf op dit moment ook als inspiratiebron voor discussie binnen een onderneming gericht op duurzaamheid. Ik zal de discussie in O2 magazine dan ook op de voet gaan volgen.
Goed stuk. Ik denk wel dat sinds MacKay de ideeen over zonne-energie zijn bijgesteld: de prijzen zijn teruggekeerd naar de lange termijn leercurve, wat neer komt op een halvering van de kosten elke 5 jaar bij een verdubbeling van het geinstalleerd vermogen elke twee jaar. Als dat zo doorgaat, is zonne-energie in Zuid Europa in 2020 de goedkoopste manier om elektriciteit op te wekken. Materiaalproblemen kunnen zich voordoen bij de dunnefilm zonnecellen, maar niet bij de siliciumcellen, die ook rap goedkoper worden. In principe is zonne-energie schaalbaar, maar gaat uiteraard wel ruimte innemen. Integratie in ruimtelijke planning is dan een uitdaging. Uiteraard blijft de variabiliteit ook een issue, smart grid technologieën zoals meer internationale connecties en het gebruik van de elektrische auto's als energie opslagmiddel zijn daarvan een onderdeel. Maar ook andere technologieën zoals het gebruik van 'overtollige' elektriciteit om synthetische brandstoffen of chemie bouwstenen te maken, zijn dan nodig. Dus: er is misschien wel een hernieuwbaar scenario mogelijk, maar net als alle andere scenario's die een andere richting op willen, zal die niet gemakkelijk zijn.
@GJ
De kosten van PV liggen nog heel erg hoog, zeg 10x die van fossiel. De cel zelf is daar een flink deel van.
Daardoor valt het niet op dat de basiskosten (glasplaat, net-omvormer, aluminiumframe, ondersteunende constructie, assemblagekosten, projectkosten) samen altijd méér blijven dan acceptabel voor een commercieel acceptabele prijs van een zonnefarm.
Daarom is er alleen toekomst voor PV als die als cel spotgoedkoop is, die geen glasplaat nodig heeft als afdekking en chemische barrière, en die onderdeel is van al bestaande constructies. Dus dakpanelen met daarop een PV folie die concurreren met de gebruikelijke dakbedekking zouden wél een kans maken.
Alle investeringen in silicium of indium PV farms brengen dat niet dichterbij, en zijn dus alleen maar "moneypits".
@Theo,
Je veronderstellingen wat betreft PV waren een aantal jaar geleden zeker plausibel, maar ondertussen niet meer. Er zijn een aantal websites waar periodiek de prijzen van PV (wat betreft installatiekosten van relatief kleine installaties deze Duitse website (www.solarwirtschaft.de/preisindex), wat betreft groothandelsprijzen voor cellen en modules deze Amerikaanse website (www.pvinsights.com)) worden bijgehouden. Wat blijkt: vandaag kosten cellen gemiddeld nog maar 57 dollarcent = 42 Eurocent/Wpiek. Modules, met daarin het glas, zilver e.d. inbegrepen, kosten gemiddeld 1,080 dollar = 79 Eurocent/Wp. Systemen tot 100 kWpiek geïnstalleerd in Duitsland in het derde kwartaal kosten circa 2,1 Euro/Wpiek. Grotere systemen (de zonneparken) kosten momenteel, volgens de laatste data van Photon, iets minder dan 1,50 Euro/Wpiek. Voor onze breedtegraad moeten we de systeemcijfers ongeveer vermenigvuldigen met iets minder dan 10 om aan een equivalent getal per continue Watt te komen. Voor zuidelijke breedtegraden in 's werelds 'Sunbelt' met ongeveer een factor iets minder dan 5. Dat betekent dat voor onze breedtegraad dat ongeveer neerkomt op 20 Euro/Watt (factor 5+ te duur, even relaterend aan jouw, denk ik juist ingeschatte, 4,5 Euro/Watt)voor kleine systemen en 14 Euro/Watt voor zonneparken (factor 3+ te duur). Voor de zuidelijke breedtegraden, waar 70% van de bevolking woont is dat dan 10 Euro/Watt (factor 2+ te duur) en 7 Euro/Watt (factor 1,5+ te duur). Dus inderdaad nog te duur, maar lang geen factor 10. Ook is de cel zelf nog maar een derde van de prijs: de prijs van silicium is de afgelopen drie jaar dan ook een factor 10 gedaald. Heeft te maken met vraag en aanbod dynamiek + het feit dat silicium nou net geen zeldzaam materiaal is. De modules zijn nog steeds de helft tot tweederde van de prijs.
Bovenstaande betekent natuurlijk niet dat 'we er nu zijn'. Ten eerste is PV nog steeds te duur, een vraag is dan of het mogelijk is dat prijzen nog verder zakken. Wat betreft de cel en de module zeker, de R&D machine, met name van de industrie, is daar nog maar net op gang gekomen. Wat betreft de overige kosten moeten we dat inderdaad nog zien. Totnogtoe zijn die ook altijd meegedaald met de innovaties van cel en module. Maar er zal een hoop standaardisatie, wellicht andere materialen en automatisering bij installatie moeten plaatsvinden om ook binnen 5 jaar bij en halvering uit te komen. Dus een prijs van onder de 1 Euro/Wpiek, wat betekent een prijs equivalent aan 4,5 Euro/Watt continue in zuidelijke contreien, lijkt niet onmogelijk binnen enkele jaren en zeker zeer waarschijnlijk ove de langere termijn. In ieder geval zitten alle niet-module kosten vandaag al onder die 1 Euro/W en alle niet-celkosten er pal op. Of verdere kostendaling gaat plaatsvinden weten we niet, maar het is iets om serieus rekening mee te houden.
Wat dan natuurlijk wel overblijft zijn de andere problemen die ik al eerder noemde: inpasssing in het net, demand response, gebruik maken van batterijen auto's als opslagsysteem, etc., nog veel werk inderdaad.
Dit alles doet niets af aan de kwaliteit van je analyse, veel mensen zijn inderdaad te optimistisch over de mogelijkheid om het fossiele tijdperk achter ons te laten, of het nu via duurzaam of kern is. De uitdaging is gigantisch, meer mensen willen welvarender leven, en geef ze eens ongelijk, en dat betekent voorlopig een enorme toename van energiegebruik en voorlopig neemt het fossiele aandeel hierin alleen nog maar toe. Een omslag is volgens mij niet onmogelijk, maar op zijn minst zeer zeer uitdagend en kost zeer veel tijd.
@GJ
Dank voor de informatie, ik zie erg graag getallen!
Ik heb even snel de casus doorgerekend.
Op http://www.solarwirtschaft.de/preisindex vind ik voor PV €2200 per kWp.
Wat mij een beetje voorzichtig maakt is dat men de schaal laat beginnen bij €2000, waardoor de prijsdaling veel spectaculairder lijkt dan hij eigenlijk is. Dat is een beetje manipuleren. Ze heten dan ook de Bundesverband Solarwirtschaft, een belangengroep.
Hoe objectief zijn hun cijfers dan eigenlijk? Zit er de elektrische omvormer bij, de verliezen daarin, de aansluiting op het elektriciteitsnet? De installatiekosten op commerciële basis:? De aanpassingen aan het gebouw?
Maar goed, laten we deze €2200 per kWp aanhouden.
De inpassingsverliezen zijn erg moeilijk realistisch in te schatten. Laat ik een poging doen.
De zon schijnt wel vaker dan wind op een moment dat er een redelijke vraag is, maar weer nooit bij de piekvraag rond etenstijd. Er moet dus 100% backup capaciteit geplaatst worden tov de piekwaarde, en die wordt maar weinig gebruikt, eigenlijk alleen ’s ochtends en ’s avonds tijdens de piek. Dat zijn dus snelle simpele gasturbines met slechts ca 32% rendement.
(Je gaat geen peperdure STEG centrale bouwen met 62% rendement en die dan de helft van de tijd stilzetten. Daarbij: die kunnen tegenwoordig wel beter teruggeregeld worden, maar daar slijten ze sneller van en dan keldert ook het rendement, dus daar heb je niks aan als back-up.)
Laat die turbine €1000 per kW kosten plus ca €0.06 per kWh aan gas. De €2200 wordt dus €3200 per kWp. Dat is €32000 per continu geleverde kW.
Om op €0,05/kWh uit te komen moeten we op €4500 per continu geleverde kW uitkomen.
De PVcel is dus 7x te duur.
Maar dan zijn we er nog niet. We gaan ook gas verstoken met erg laag rendement.
Hoeveel extra gas dat kost is moeilijk te zeggen. Laat het op gemiddeld een kwart van het piekvermogen van de zonnecellen stellen. Dat lijkt me heel redelijk.
Een zonnecel kost dus per kWp per dag 0,25 x 24 kWh x €0,06/2 =€0,18 aan (extra!) gas.
De zonnecel levert ca 24 x 0,1kWh x 1 kWp per dag, dat is 2,4 kWh.
Op de kWh prijs komt dus €0,18 / 2.4 = €0,075/kWh.
Alleen de inpassingsverliezen zijn dus al 50% hoger dan de normale fossiele prijs.
De uiteindelijke prijs is dus 7x €0,05 + €0,075 = €0,425 per kWh, exclusief schoonmaak en onderhoudskosten. Dat is 8,5 maal te duur.
Dat is op zich niet zo héél erg schokkend, als die grafiek maar lekker blijft dalen zou je zeggen.
Maar we zien al een 7,5 cent inpassingsverlies, dat maak je nooit goed met lagere kostprijs. In feite is het net als met windmolens (zoals op de Ontgroeningsdag werd voorgerekend): als de windmolens helemaal nooit zouden draaien, besparen ze meteen flink fossiele brandstoffen tov wanneer ze soms wél draaien. Dat geldt dus ook voor PV.
Maar dat is niet het enige. Op de PeakOil bijeenkomst in Brussel werd uit een verder geheim onderzoek verklapt dat bij een grootschalige PV fabriek de kostprijs van het paneel al voor 30% uit glas bestaat. Dat gaat niet meer omlaag in prijs, want daar zit veel energie in. Ook de aluminiumprijs voor de constructieve onderdelen wordt al snel véél duurder, als het aluminium gemaakt wordt met véél duurdere zonnestroom.
Ik denk dus dat ik er niet ver naast zat met mijn 10x te duur en een te groot aandeel vaste basiskosten om ooit concurrerend te worden.
(Ik heb dit net even op een bierviltje gedaan, kijk er dus maar eens goed naar, of ik fouten gemaakt heb, of vreemde aannames. Ik ben benieuwd!)
@Theo
Dank voor je ‘bierviltberekeningen’. Dat is altijd een goede start, MacKay zegt zelf dat zijn hele boek niet meer is dan uitgebreide ‘back-of-the-envelope’-berekeningen. Dat kan heel goede inzichten opleveren, op zijn minst in ‘eerste orde’.
Om direct reactie te geven op je berekeningen: Ja, als je van alle veronderstellingen uitgaat die je neemt, is de berekening correct. In 2020 moet je van die 1000 Euro echter ook 6 kWh batterij kunnen kopen met een cyclusrendement van circa 90%, waarmee je die pieken (de helft ’s ochtends, de helft ’s avonds) ook kan dekken. Dan kun je de extra gaskosten er af halen. Dus dan zit je alleen op die 3200 Euro (gesteld dat de prijzen van zon niet verder dalen) (7x te duur hier, 3 a 4 x te duur in landen dichter bij de evenaar). Met parken van 1,5 Euro/Watt, zit je dan op 1500 + 1000 = 2500 Euro per kWp en dat is ongeveer 10 000 Euro per continue kW, dus iets meer dan 2 x te duur.
Dit was het korte antwoord. Hier nu een wat langer antwoord:
Mijn eerste constatering is dat je in je antwoord een onderscheid maakt tussen ‘opwekkosten’ en ‘systeemintegratiekosten’. Dat komt overeen met mijn claim in mijn eerste reactie: de opwekkosten van zon PV zal in Zuid-Europa in 2020 het goedkoopste zijn van alle vormen van elektriciteitsopwekking. Maar daarmee is het probleem van de integratiekosten nog niet opgelost en daar moeten we dus aan blijven werken.
Wat betreft de opwekkosten: je neemt het voorbeeld nu van die 2,2 Euro/kW. Een eerste twijfel die je aangeeft is of die getallen wel kloppen. Want: ze komen immers van een lobbyorganisatie van zonne-energie.
Het is altijd goed inderdaad om getallen onder de loep te nemen. Het antwoord is in dit geval echter niet eenvoudig. Want aan de ene kant is het in het belang van lobby organisaties om de kosten van hun technologie als economisch voldoende aantrekkelijk en dalend voor te stellen, aan de andere kant is er een neiging om de huidige kosten nog zo hoog mogelijk voor te stellen, om te zorgen dat de subsidies zo hoog mogelijk blijven (die moeten immers de ‘onrendabele top dekken’). Elke keer als subsidies naar beneden worden bijgesteld roepen de lobby organisaties moord en brand (heb het dan niet zozeer over Nederland, daar is geen echt beleid, maar vooral over Duitsland, België en UK bijvoorbeeld) dat dit de doodsteek voor de sector gaat zijn en elke keer blijkt dat dan weer reuze mee te vallen, omdat de kosten toch verder gedrukt kunnen worden.
Dus ik denk dat we er van uit kunnen gaan dat organisaties die proberen deze statistische gegevens bij te houden die druk beide kanten op voelen en derhalve heb ik de neiging om het als een redelijke schatting te zien. Wat je ook kan doen natuurlijk is om te proberen of je daadwerkelijke aanbiedingen op het internet kan vinden die in de buurt liggen van deze gegevens. Bijvoorbeeld op http://www.isnlsolar.com/pagina26.html zie je een aanbieding van een 3,5 kWp systeem voor 5100 Euro en een 5 kWp systeem voor 7000 Euro (dus 1,4 Euro/Wp), je moet het dan nog wel zelf installeren, of laten installeren, dus je komt al snel in de buurt van die 2,2 Euro/Wp.
Maar de discussie gaat eigenlijk niet over dit soort gebouwgebonden installaties in Nederland. De oorspronkelijke vraag was of we van een hernieuwbare energiebron als zon een substantiële bijdrage aan de totale energievoorziening binnen enkele decennia kunnen verwachten. Vertaald naar zon: kunnen we, als wereld, een groot deel van onze energievoorziening tegen een economisch rendabele kostprijs uit grootschalige zonne-energieparken verkrijgen? Dan gaat het wat de opwekkosten betreft dus niet om gebouwgeïntegreerde opwekking in Nederland, maar om grootschalige opwekking wereldwijd.
Grootschalige opwekking is meestal goedkoper dan kleinschalige opwekking, tenminste als je puur naar de opwekkingskosten kijkt, wat ik nu eerst even doe. Zo’n bedrijf als ISN solar koopt die zonnepanelen ook in, voordat die ze doorverkoopt, en daar zit dus nog marge tussen. Op groothandels PV beurzen zoals http://www.pvinsights.com zie je dan ook gemiddelde prijzen van rond de 1 USD/Wp voor modules. Het blad Photon, die ook zelf ondernemer is geworden in het PV gebeuren door eigen parken te gaan exploiteren, betaald door bijdragen van zijn lezers, doet maandelijks verslag van de vooruitgang en meldt dat het toekomt met 1,50 euro/Wp voor een park in de orde van grootte van een MW in Duitsland.
Voor dezelfde prijs in een land als Griekenland, Spanje of Zuid-Italië, (Tunesië, Libië, Egypte, Israel, Saoudi-Arabië, Australië, Indonesië, Californië, Mexico, Chili, Brazilië, etc.) brengt zo’n park twee keer zoveel op en zit je rond de 6 Euro per continue Watt en dat is nog maar 1,5 keer te duur.
Daar komt dan bovenop dat de prijzen volgens een soort vaste trend bij elke verdubbeling van geïnstalleerd vermogen zo’n 20% tot 22% in prijs zakt (gebeurt nu al zo’n 30-40 jaar, ziet er niet naar uit dat dat stopt), wat met het groei percentage van de afgelopen 50 jaar (gemiddeld 40%, zeg maar een verdubbeling elke twee jaar) betekent ongeveer elke 5 jaar een halvering van de kosten, en we zitten binnen de tien jaar aan een prijs van onder de 0,5 Euro per Wp, dus op zo’n 2 Euro per W continue in de bovengenoemde landen. De vraag die jij opwerpt is of er niet een soort bodemprijs is (glas bijvoorbeeld) en of we daar niet al heel dicht bij zijn. Ik ben daar optimistisch over. We hebben gezien dat de motor van markt en innovatie voor elk probleem weer een nieuwe oplossing verzint. Voor dat glas zou dat bijvoorbeeld kunnen zijn: goedkopere productiemethoden door opschaling, minder glas er Wp, alternatieve goedkopere materialen voor glas. Denken dat er een soort absolute grens is waar we geheid op botsen doet me denken aan de eerste Club van Rome filosofieën. Wat dit betreft ben ik een ‘rationele optimist’, maar goed, de toekomst zal het uitwijzen.
Dus, wat de opwekkosten betreft, zit het wel goed. Jouw claim in je berekeningen is dat dat echter niet relevant is. Ook met opwekkosten van 0 Euro, zullen de integratiekosten zodanig hoog zijn, dat het sowieso niet zinvol is. Je vraag: is er met je berekeningen of met je gedachtengangen iets mis?
Deze vraag heeft geen simpel antwoord. Het gaat uiteindelijk om de totale kosten van het systeem. Laat ik het zo zeggen:als er 1 additionele kW zon er bij komt, dan zijn de integratiekosten nul: de bestaande STEG-centrales kunnen dat moeiteloos opvangen, ze zullen het niet eens echt ‘merken’ te midden van alle andere ‘verstoringen’ (wisselende vraag, uitval van andere centrales in het net, etc.). Aan de andere kant, als je een dorp of stad, los van de rest van de wereld, maar wel met een representatief vraagpatroon, grotendeels wil kunnen voorzien met zonne-energie, zul je de hele capaciteit moeten ontdubbelen door ofwel conventionele centrales, ofwel opslagmethoden, en dat is heel duur. Die piek in een winteravond of wintermorgen kan volledig niet worden voorzien door de zonnecentrales en je hebt dus een compleet alternatief park nodig: dubbele investeringskosten dus. Jouw berekeningen gaan een beetje van dit model uit en laten zien dat dit geen zinvolle oefening is.
Wat daar nog bijkomt: je gaat heel vaak elektriciteit produceren als er geen vraag naar is, en dus moet je die ‘dumpen’… Geen zinvol systeem dus. (Tenminste, zolang elektrische opslag nog erg duur is, als dat verandert, wordt het misschien wel een ander verhaal….)
De werkelijkheid zit een beetje tussen die twee. Het elektriciteitsnet zit internationaal aan elkaar, er zijn landen met veel opslagcapaciteit (zoals Noorwegen met meer dan 80 TWh stuwmeren, die nu nog voornamelijk voor het eigen Scandinavische systeem gebruikt wordt), vraagpatronen middelen elkaar wat uit (de piek in de zuidelijke landen zit, vanwege Airco vooral midden op de dag), het wordt niet overal tegelijk donker en de wolken liggen ook geografisch verspreid, etc.
De kunst is nu wel om na te denken hoe een systeem met veel variabele hernieuwbare energie er uit moet zien. En daar technologieën voor te bedenken. Deze innovatierichting zit in het gebied wat wel eens ‘smart grids’ wordt genoemd, maar veel meer inhoudt dan alleen ‘netten’.
Je kan bijvoorbeeld denken aan het gebruik van alle auto’s met een oplaadbare batterij die er (wellicht) gaan komen. Een auto heeft een vermogen van circa 100 kW. Een miljoen auto’s dus samen 100 000 MW. We hebben bijvoorbeeld in Nederland tussen de 6 en 7 miljoen auto’s. En aangezien van alle 10 auto’s er, zelfs tijdens de spits, nog 7 ergens geparkeerd staan, hoeven we slechts een klein gedeelte van die auto’s aan te kunnen spreken om een korte tijd te overbruggen. Dus de koppeling oplaadbare (hybride of elektrische) auto’s en variabele hernieuwbare productie kan een hele mooie zijn. Ander voorbeeld: Als je een PV-installatie koppelt aan een warmtepomp, kun je warmte produceren wanneer er zon is, die opslaan in je boilervat (thermische buffer), en de warmte gebruiken wanneer je die nodig hebt. Dat kan op huishoudelijke schaal, maar ook op industriële. Zo zijn er nog veel meer mogelijkheden.
Al heel snel zullen we ook naar de momenten moeten kijken dat we veel te veel elektriciteit produceren en er geen vraag naar is. Als we die elektriciteit structureel moeten gaan weggooien, gaat het economische verhaal van die opwekkosten ook niet meer op! Dus zullen er processen moeten komen die ten tijde van overschot (en dus hele lage prijzen voor elektriciteit) daar gebruik van kunnen maken en bijvoorbeeld chemicaliën en synthetische brandstoffen gaan maken. Die je dan bijvoorbeeld weer in de transportsector kan gaan gebruiken.
Conclusie voor mij: opwekkosten van hernieuwbaar, in ieder geval van zon, zullen zeer concurrerend gaan worden met andere vormen van opwekking. Integratiekosten zijn eerst laag, maar worden al snel belangrijk hoger. Innovaties zoals smart grids, smart charging, real-time pricing etc. zullen nodig zijn om de integratiekosten in de hand te houden. Dat is uitdagend, maar niet onmogelijk. Als we daarin slagen, kan hiernieuwbaar op de lange duur een substantiële bijdrage leveren aan de energievoorziening en is via de omweg van synthetische brandstoffen zelfs 100%.
Gaat deze visie ook tot stand komen? Dat weet je nooit, de toekomst is per definitie onzeker. Maar nu zeggen dat hernieuwbaar met 100% zekerheid geen substantiële bijdrage kan leveren, omdat er inherente beperkingen aan zouden zitten, dat is volgens mij ook niet correct. Dat het wegkomen van fossiele brandstoffen naar hernieuwbaar óf nucleair een kwestie is van zeer lange adem, daar ben ik het helemaal met je eens.
@GJ
Dank voor je goed onderbouwde reactie.
Je noemt getallen die mij niet bekend waren, en die inderdaad hoop lijken te geven op het op termijn rendabel worden van PV zonne-energie.
Jij bent daar erg optimistisch over, ik houd flinke reserves om twee redenen:
1. De PV prijs hangt op dit moment erg af van wat er in China gebeurt, en hoe men daar aankijkt tegen het veroveren van de Europese markt. En tegen milieu-eisen bij de fabricage…
2. Als productontwerper heb ik veel met kostprijsopbouw te maken en dan leer je het snel af om dat soort kostprijsdalingen maar door te trekken zonder te letten op het niet-variabele deel. En hoe diffuser de winning, hoe groter het aandeel constructie-, grondstoffen- en projectkosten is. Waarbij die grondstoffen bij zeer grote PV productie weer in prijs zullen stijgen.
Maar we zullen het zien!
Nog een opmerking nav je reactie:
Het wegdenken van de backup problemen maakt het plaatje inderdaad een stuk gunstiger, dat klopt. En wanneer de all-electric society oprukt (veel vervoer en huisverwarming elektrisch) komt dat ook dichterbij.
Maar dat duurt nog heel wat langer dan tot 2050, ik schat eerder tot 2100. Tot die tijd doet de netto kostprijs per kWp er dus inderdaad weinig toe.
Aardig om dit 2 jaar na dato te zien. Het is een erg conventionele kijk op duurzame energieopwekking. Inmiddels denderen de wind en PV treinen door en is PV energie nog maar een factor 2 à 3 duurder dan grijze stroom maar het houdt maar niet op met die prijsdalingen van die panelen. De WKK visie is serieus aan revisie toe; is dit een wenselijke tussenstap? Het antwoord ligt niet voor de hand. Bluegen heeft al een fuelcell op de markt met 60% rendement. Maar ja, als verwarming maakt hij veel te weinig uren om rendabel te zijn en gas is een erg dure manier geworden om stroom op te wekken dankzij het schaliegas in de USA (hoe wrang kan het zijn). Dus dat komt er voorlopig niet. Misschien moeten we toch wennen aan duurdere energie: en daar ligt steeds meer weerstand (vooral van industrie-lobbyisten en arme mensen vertegenwoordigers).
Oh wat wil ik graag, na 4 jaar, reageren :) maar ik ben denk ik een beetje te laat , hehehe. Wel fijn om te zien dat het artikel nog steeds wordt gevonden en gelezen door mensen (mij) .
Met vriendelijke groet,
Get a life please
xx