Ik volgens mijn buurmeisje: Zelfs een klein kind kan al meer reflecteren dan een aap
Wanneer je zoals Volkskrant-opinieredacteur Chris Rutenfrans zo’n heerlijk citaat kan produceren over apenknuffelaar Frans de Waal in ‘Er is geen moraal zonder God’(knipoog naar Gebroeders Karamazov) kun je bij mij niet meer stuk:
Dat essentiële verschil tussen mens en dier (in zelfbewustzijn waaruit menselijke moraal voortkomt RZ) blijkt mooi uit het verhaal van Frans de Waal dat hij en zijn medewerkers op een gegeven moment besluiten een vrouwtjeschimpansee uit de groep te halen om zodoende de agressie binnen die groep te doen afnemen, wat ook lukt.
Die chimpansees hebben niet zelf besloten dat vrouwtje uit de groep te verwijderen en het is al helemaal moeilijk voorstelbaar dat zij zouden besluiten om Frans de Waal uit de groep wetenschappers te halen, in de hoop zodoende het wetenschappelijk gehalte van die groep te doen toenemen.
Chris Rutenfrans, geweldig, ik lag in een deuk.
En inderdaad, de moeite die men doet om de kloof van lichtjaren tussen mens en mensaap te dichten om vast te houden aan een gradueel evolutie-concept van aap naar mens snijden logisch geen hout. De mens is niet zomaar een naakte aap (Desmond Morris), maar kan reflecteren op zijn handelen en zijn ethisch systeem daarna bijstellen zo betoogt Rutenfrans. Dat menselijk gedrag een biologische basis heeft is evident, maar volgens mij zitten achter het kleineren van mensen tot aap andere motieven dan wetenschappelijke. Die komen overeen met die van de milieubeweging: men wil de mens ‘op zijn plaats zetten’, bescheidenheid leren, de progressief-seculiere variant op straf en zondebesef. Rutenfrans gaat vervolgens door op het verschil tussen Islam en Christendom, totaal taboe bij de Volkskrantlezer en voor Climategaters minder relevant. Maar toch goed dat dit kan in de Volkskrant.
Frans het Alfamannetje
Ik schreef in biologenkrant Bionieuws al eens de column ‘Frans het Alfamannetje’, nadat de grote alfaman Frans het zich verwaardigde vanuit Atlanta naar Paradiso in Amsterdam te komen om weer een nieuw apenboek te presenteren. Wie de foto van zijn onderzoeksgroep bekijkt, ziet dat Frans alle concurrerende mannetjes uit zijn phd-groep heeft verwijderd en uitsluitend over de mooiste vrouwtjes kan beschikken. Helaas kan hij daar door sociale rancune-wetgeving als ‘Sexual Harassment’ niet optimaal van genieten, een vrouwtje hoeft zich maar onheus bejegend te voelen en Frans is al wettelijk in overtreding.
Ik geef ‘m Climategaters nog eens mee,
Een lezing van Frans de Waal in Paradiso bevestigt het gelijk van de etholoog. Mens en aap gedragen zich hetzelfde.
Door Rypke Zeilmaker
freelance auteur
© bionieuwsTussen de chimps die De Waal in Burgers Dierenpark beschreef, vinden dezelfde processen plaats als in iedere willekeurige menselijke groep. Bezoekers van de door Varkens in Nood georganiseerde lezing konden op 3 november dan ook live de biologie van mensen in werking zien rond het Paradiso-podium, nadat de gedragsonderzoeker zijn bekende boodschap afronde.
De Waal was de alfaman uit Amerika, opgeklommen op de wetenschappelijke apenrots. Kruiperig naderden andere vragenstellers van Nederlandse universiteiten. Ethiekfilosofen, juristen, studentes zij toonden verbaal hun kont :’oh, ik ben zo onder de indruk van uw lezing en uw werk’, de vraag volgde en de man die het zo maakte in Amerika haakte in.
Vanuit zijn autoriteit kreeg De Waal niet alleen zeggenschap over zijn feitelijke vakgebied toebedeeld, de ethologie. Nee, het publiek gaf De Waal de macht om antwoord te geven op al onze levensvragen tot het wereldvoedselprobleem. De wetenschapper sloeg beleefd de eer af, hij hoefde niet op te treden als verzoener van de mensheid. Maar presentator Jan Terlouw verdreef deze bescheidenheid: De Waal is ook de dierenredder die de kloof tussen mens en zijn ‘mededieren’ dichtte.
Dat zijn alfamanschap ook in Amerika vruchten afwerpt is aan de powerpoint-foto van zijn onderzoeksgroep te zien. Volop kans tot reproductie met enkel de mooiste wijfjes. De Waal heeft de mannetjes uit zijn groep op Emory University verdreven, al zal de Amerikaanse dictatuur van sexual harrasment hem verder alle plezier ontnemen.
Hoe is het toch zover gekomen met deze ooit zo bescheiden etholoog van onder de rivieren? De Waal was gewoon slim en handig op het goede moment. Hij kon zijn autoriteit decennialang bouwen op de waarheid dat menselijk gedrag een biologische basis heeft, en dat groepsprocessen bij primaten als chimp en mens sterke overeenkomsten vertonen.
De Waal bracht met zijn boek Chimpanseepolitiek in 1982 een apolitieke verademing die bovendien sexy was. Mensen lezen graag over hun meest naaste primaat. Met zijn eigen Animal Farm vulde hij de leemte van macht, hiërarchie en sekseverschillen binnen sociale wetenschap. Een gat dat, zo vertelt hij bij de lezing, nog steeds openligt door het feit dat egalitair georiënteerde sociale wetenschappers het vakgebied blijven domineren.
Toch krijgt zijn populaire werk iets gedateerds. De schets van primatengroepsgedrag staat nu wel zo’n beetje op papier. Omdat sommige psychologen verzuimen om goed naar mensen te kijken, betekent dit niet dat biologen daarom maar meer naar apen moeten blijven kijken voor een antwoord op wat mensen nu tot mensen maakt. Hoe lang moet iemand die paard wil rijden dus op een ezel blijven zitten?
Bovendien is de vraag die De Waal aanbiddend lekenpubliek zo bezig houdt, ‘zijn wij dieren?’, een wetenschappelijke non-discussie. Mensen hebben ooit de term ‘dier’ bedacht om andere soorten in één woord van zichzelf te onderscheiden. Het softe gejeremieer over ‘mededieren’zoals Cliteur en Varkens in Nood propageren is dus vooral een taalspelletje van dierrechtactivisten.
De Waal neemt wijselijk afstand van dit soort ideologisch gestuntel met wetenschap. Hij mag rentenieren op de autoriteit die hij opbouwde met zijn baanbrekende werk in Arnhem, en permitteert zich geen uitglijders.
Voor het grote publiek zal hij nog een serie goed leesbare dierenboeken afleveren. Gezien de grootte van zijn primatengroep in Atlanta kunt u dus wel een plekje in de boekenkast vrijhouden. Want deze grappige chimps onderhouden een productief biograaf, een alfawetenschapper die hun vermakelijke anekdotes graag optekent.
Kan er niet méér mee eens zijn: Wie de mens tot dier bestempelt, verliest direct het zicht op de typisch menselijke behoefte aan het Goede, het Ware en het Schone.