Miljarden kostend natuurlint EHS galg agrarische economie én natuurbescherming (?)

Het verhaal van de natuur- en milieubeweging is steeds dat we ’te weinig’ doen, en dat natuurminnend Nederland te weinig geld zou krijgen. Zo beweerde het Planbureau voor de Leefomgeving in 2009 dat meer dan 80 procent van de biodiversiteit sinds 1900 zou zijn verdwenen, een bewering die breed door NGO’s en massamedia werd overgenomen: zoals door Johan van de Gronden, de vertrokken directeur van het Wereld Natuur Fonds die nu in een andere positie meer schade mag aanrichten.

Ik toon in deze blog hoezeer deze ecologische klaagzangen van de werkelijkheid zijn verwijderd via een kostenberekening van de Ecologische hoofdstructuur. We hebben sinds 1990 al een bedrag aan Nieuwe Natuurbouw voor de Ecologische Hoofdstructuur uitgegeven dat overeenkomt met de Zeeuwse Deltawerken. Dit betreft 90.000 hectare grondaankoop, kosten van inrichting van natuurgebieden en (in)directe beheerssubsidies aan 3 dominante ontvangers van de grond die zij om niet verkregen van de overheid. Dit is uniek in de wereld.

Natuur juist één van top-kostenposten van Nederland
Wanneer we nog 90.000 hectare (landbouw)grond aankopen voor ‘Nieuwe Natuur’, zijn we voor 2018 een ruime 5 miljard euro kwijt. Daarna zou jaarlijks nog een miljard euro aan beheer nodig zijn, én daarnaast wordt onze agrarische sector met meer miljardenlasten opgezadeld via de op dubieuze ecologie leunende maatregelen uit de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) en Natura 2000.

De natuurbeweging met haar milieudoelen is dus één van de grootste netto-ontvangers in belastinggeld en kostenposten voor onze (agrarische) economie, slechts overtroffen door de banken. Dat we ’te weinig’ doen, ligt even goed aan de definities en doelen die de natuurbeweging stelt als aan externe invloeden als verdere asfaltering en intensivering van landbouw. De natuurbeweging kiest namelijk consequent voor de loosers, in plaats van de winnaars die zich aanpassen. Wanneer je miljarden investeert in verliezers en vervolgens proclameert dat het alleen maar slechter wordt kun je ook concluderen: stop er maar mee. Met goedkopere maatregelen, inzet op winnaars en minder sectoraal denken zou je meer resultaat halen tegen een fractie van de kosten .

Een natuurlint leunend op achterhaalde wetenschap
De Ecologische Hoofdstructuur werd staand beleid in 1990 nadat deze door Baerselman en Frans Vera (idd, hij van de Oostvaardersplassen) als ministeriële ambtenaren in de steigers was gezet. Een natuurnet door ons land waarin natuurgebieden zijn opgenomen. Vera en Baerselman gingen uit van de toen nog populaire eilandtheorie van Mac Arthur en Wilson.

Oppervlakte zou de dominante factor voor soortenrijkdom zijn (oppervlakte afhankelijke extinctie), en verbinding zou de mate van biodiversiteitsverlies keren. EO Wilson is de mierenbioloog die ‘Biodiversiteit’als boektitel van conferentiepublicatie plugde in 1988, ik heb ‘m hier in de kast staan. De eilandtheorie blijkt in de praktijk even vaak wél als niet te gelden. Nu hanteert men Ilka Hanski met zijn metapopulatietheorie, de Eilandtheorie is min of meer verworpen. (zie mijn bespreking van ‘The Theory of Island Biogeography revisited)

Sympathiek idee met maatschappelijk nut
De EHS heeft visionaire kanten, met sympathieke trekjes. Je verbindt natuurgebieden en zo ontstaat een soort ‘Green Belt’, een groene buffer tegen bebouwing in ons verstedelijkende deltalandje. Vera en Baerselman gingen uit van een stricte functiescheiding tussen agrarische landschappen en de natuurfunctie, wat in de praktijk anders uitpakte via het grote aandeel agrarisch natuurbeheer. Toch hadden ze ook hier een punt: de moderne landbouw laat zich gewoon slecht combineren met natuurdoelen.

Het principe van groene gordels werd al langer toegepast in het (nog dichter bevolkte) Engeland rondom steden als Londen om de countryside te behouden. Een zelfde systeem van strenge bescherming van groenzones tussen steden vind je ook in Duitsland, waar tussen Bremen en Oldenburg een groene zone als buffer tegen verstedelijking moet dienen.  Hier hadden wij de Rijksbufferzones rond steden, waar een strengere toetsing geldt.

Dus het beschermen tegen steen is een oud gebruik, dat voor de jaren ’30 vooral door ‘rechts’, de conservatieve hoek werd gedragen. Maar nergens ter wereld is natuurbouw zo ambitieus opgepakt als in ons Deltalandje, met zoveel directe én verborgen kosten voor onze agrarische economie (hoewel vele boeren ook spekkoper werden dankzij de overheid die hun grond kocht). Je kunt stellen dat door de professionalisering van de natuursector een paradox ontstaat. De beleidsadviserende ecologie moet beleidsmakers zekerheden leveren die serieuze ecologie niet KAN geven waardoor de absurditeit van natuurdoelen toeneemt.

Kosten EHS: evenveel als redden SNS Bank of subsidies windmolens op land
De EHS zou 735.000 hectare bedragen, ongeveer een kwart van ons landoppervlak. Daarvoor was eind 2010 ongeveer 90.000 hectare (landbouw)grond aangekocht door de overheid, de helft van wat de bedoeling was voor 2018. De aankoop stagneert voornamelijk door de zeer sterk oplopende kosten.

In 1990 was de grondprijs nog 17 430 euro per hectare, in 2003 waren de (agrarische) grondprijzen al opgelopen tot 38.701 euro per hectare, mede dankzij het EHS-grondaankoopbeleid. Na 2006 trad een grotere stijging van grondprijzen op, dankzij betere resultaten in akkerbouw en dalende prijzen voor melkquota. (dat in 2015 met vrije zuivelmarkt vervalt). Nu liggen de agrarische grondprijzen al enkele jaren rond de 50.000 euro per hectare.

Wanneer wij dus die EHS afmaken en nog 90.000 hectare (betere) landbouwgrond aankopen, en volgens Dijksma gaat dat ook gebeuren is daar – bij gelijkblijvende grondprijs- 90.000 x 50.000 euro= 4,5 miljard euro nodig voor de aankoop, en per hectare zijn ook nog 7000 euro inrichtingskosten gemoeid per hectare bij huidige prijzen, dus nog eens 90.000 x 7000 euro= 630 miljoen euro. Dus ronden wij af op 5,2 miljard euro. Waarna deze gronden ook nog eens beheerd moeten worden door (gesubsidieerde) terreinbeherende clubs.

In het meest optimistische prijsscenario- vanaf nu stijgen grond- en inrichtingskosten niet tot 2018- zijn we dus een ruime 5 miljard euro kwijt aan het omvormen van goede landbouwgrond tot ‘Nieuwe Natuur’. Dat is gelijk aan het redden van 1 SNS Bank of Wind op Land: het subsidiëren van overcapaciteit aan windstroom-opwekking om papieren doelen voor ‘duurzame’energie te halen. Ik zie liever de EHS verschijnen dan die windmolens.

Verborgen kosten: stikstofdepositie terugbrengen in EHS gebieden en Natura 2000
Maar de natuurbouw heeft ook vele verborgen kosten, zoals via de Programmatische Aanpak Stikstof. Die PAS bestaat alleen voor natuurbeleid, versmald tot soortjes die waren aangepast op het stikstofarme milieu van 1850. Het gaat om 130 stikstofgevoelige plant- en diersoorten (meest insecten), die bij het gros van de Nederlandse bevolking volslagen onbekend zijn, totdat er een juridische procedure gevoerd wordt. Het opstellen van arbitraire op modelberekeningen gebaseerde PAS-normen door Alterra kostte al een geschatte 1 miljard euro.

De filosofie van de PAS is dus dat de agrarische economie moet worden aangepast op (pioniers)plantensoorten. De onderbouwing daarvan is geleverd door 2 Wageningers in 3 lijvige delen, Nina Smits en D. Bal in 2012. Overal waar nieuw Natura 2000-gebied wordt aangewezen en waar meer EHS-terrein verschijnt gelden in de wijde omgeving dan beperkende maatregelen voor de landbouw vanwege ‘stikstofgevoelige habitats’.

Stikstofemissie al gehalveerd, maar nog niet genoeg??
Die filosofie is al sinds de jaren ’80 leidend achter het stikstofbeleid in Nederland en leidde vanaf 1980 al tot halvering van stikstofdepositie. Maar pioniersplantjes zijn veeleisend. En dus moeten de boeren via de PAS nog meer kosten maken, en onzeker blijven over bedrijfsuitbreiding: hoewel de officiele doelstelling is dat de PAS duidelijkheid moet geven en economie en natuur laat samengaan. Mijn schatting is dat de agrarische stand sinds de jaren ’80 de grootste (indirecte) investeerder is geweest in natuurbeleid via stikstof-emissie beperkende maatregelen en daarmee gemoeide investeringen. Een nauwkeuriger berekening daarvan houdt u nog van mij te goed, dat is een mooi onafhankelijk onderzoek waard waarvoor ik geld kan gebruiken.

Uitvoering Ecologische Hoofd Structuur steeds meer weerstand
De slechtste landbouwgrond is al aangekocht. Op het menu van de nieuwe natuurbouw staan nu hoogwaardige landbouwgronden. Na aankoop vallen die onder het EHS/Natura 2000 regime met negatieve economische uitstraling naar omringende gebieden. Zij moeten aantonen dat hun ‘externe werking’geen negatieve invloed heeft op instandhoudingsdoelen, en zo volgt meer juridische ellende.

De juridisering valt met de landbouw-economische schade maatschappelijk steeds slechter te verkopen, in een wereld waar de voedselbehoefte groeit met straks 9 miljard mensen. Zo groeide weerstand doordat in de Flevopolder met de beste landbouwgrond ter wereld 30 gezonde agrarische bedrijven zouden moeten verdwijnen om daar de nieuwe nepnatuur van Staatsbosbeheer voor terug te toveren. Tot nu toe kwam namelijk 50 procent van de aangekochte grond in handen van Staatsbosbeheer. De omvorming werd door Bleker afgeblazen, maar wat doet Dijksma nu?

Het grondbezit is de grote terreinbeherende organisaties nu al boven de pet gegroeid. De beheerskosten nemen toe, en tienduizenden hectares om niet verkregen oude landbouwgrond liggen nog op inrichting te wachten.

Wanneer ik als ecologische trendwatcher de volgende voorspellingen mag doen:

• – de weerstand tegen de EHS zal verder groeien en volledige realisatie zal nooit volledig plaatsvinden
• de natuursector kan niet meer grond verwerken, want beheerderscapaciteiten zijn daar niet op afgestemd en subsidies voor beheer dalen

• – Grand Design projecten zullen door hun grote afstand tot de lokale bevolking, abstracte en wetenschappelijk discutabele doelstellingen leiden tot (verdere) implosie van de steun aan natuurbescherming

 

De natuur en milieubeweging zal zich in toenemende mate verschansen in haar positie van morele superioriteit en meer en meer pseudowetenschap aanvoeren om haar eigen positie een zweem van objectieve geldigheid te geven, daarbij gesteund door haar trouwe linkse media. Journalisten zijn doorgaans eenvoudig te lui en te dom, de wetenschap te doorgronden achter natuur en milieubeleid, waardoor ze iedere vorm van groene onzin als zoete koek slikken en critici indelen in ‘de foute groep’. Maatschappelijke onrust en publieke afstomping nemen daardoor toe.

Van natuurlint tot groene galg: wat is een uitweg?
In 2000 werd in de ministeriele publicatie ‘Natuur voor mensen, mensen voor natuur’ al afscheid genomen van de ‘intrinsieke waarde’ van natuur, hoewel deze nog wel in de straks verdwenen Flora en Faunawet zit verankerd. De natuur is er voor mensen. Dat geldt natuurlijk ook voor de abstracte natuurdoelen. Die zijn er slechts voor een select gezelschapje Wageningse ecologen en bevriende beleidsambtenaren met onevenredige invloed op onze ruimtelijke inrichting die op basis van democratische waarden niet overeind valt te houden.

Daarnaast is er een wetenschappelijke component in ons natuurbeleid die om vernieuwing schreeuwt. Natuurherstel herbergt een terugkeer naar het verleden, terwijl de natuur van vroeger nooit meer terug zal keren: dat is thermodynamisch onmogelijk. Bij minder stikstoffetisjisme, bureaucratisering en juridisering zou je met een fractie van de kosten vele simpele en positief stemmende maatregelen kunnen nemen waar je in urbane setting – Nederland is een landelijk gelegen deltametropool- veel meer plezier aan beleeft. Het huidige natuurbeleid gaat aan haar eigen ambities ten onder, en sectoraal denkende belanghebbenden dragen het draagvlak daarvoor naar haar graf.

En laten wij een paar vragen stellen: de meest aansprekende soorten als zeearend en wolf keren terug zonder dat hier enig stikstofbeleid aan ten grondslag ligt. Ruimte voor natuur is kosteneffectiever dan lastenverzwarend milieubeleid, als je het mij vraagt. En ik geniet even goed van natuur bij iets hogere waarden van kritische stikstofdepositie, maar niet wanneer de overheid mijn favoriete natuurgebied volzet met windmolens.

Voor de armen van geest: nee, ik zeg niet dat ik Teugen Natuah ben, hoe meer natuurlijke ruimte in ons land hoe beter. Om dat doel te bereiken zijn de komende jaren alleen andere strategieën nodig en nieuwe manieren van denken waarbij kostbaar milieufundamentalisme op een lager pitje komt.