Uiteindelijk zijn we allemaal Homo

Schedel Neanderthaler, groter en robuuster, maar met lager voorhoofd

Gistermiddag werd ik geinterviewd door een Rotterdams radiostation Funkxfm over de vraag: is de Neanderthaler uitgestorven? Het antwoord is: Nee natuurlijk, de oermens leeft in ons voort. Kijk maar eens om je heen op een willekeurige koopzondag in de Koopgoot of in een vak met Feyenoordsupporters.
Met steeds verfijnder techniek om paleo-dna te sequencen zien onderzoekers dat er veel meer overeenkomsten in DNA zijn, zo’n 2 procent Neander DNA in onze genen. Tel daarbij de grafvondst van Neanderthalers bij Kabara in Israel, waaruit zou blijken dat de prototype oermensen hun doden begroeven. Maar ook de vondst bij Neanderthalerbotjes van paleoblingbling, kraaltjes, kettingen. Dat is al vergelijkbaar spul met waarmee de Hollanders van de VOC de negers verleiden tot een overtochtje Amerika. Ze hadden creatieve vermogens en een besef van hun eigen sterfelijkheid, die Neanderthalers. Dat geloven onderzoekers nu.

Superieure cultuur?
En zo komt Homo neanderthalensis al aardig in de buurt van wat Homo sapiens kon, die zich volgens oude opvattingen met zijn superieure cultuur zou onderscheiden. Nou vooruit, sapiens kon wat paleograffiti op grotwanden schilderen van jachtwild: dat hebben we bij de Neanderthaler nog niet gezien. Verder ligt een verschil in schedelvorm en volume: de oermens had een groter hoofd, maar deed daar weinig mee. Dat herken ik, er zijn dagen dat ik mijn 1500 cc ook enkel gebruik om aan het veel te jonge kassameisje van de Albert Heijn te denken met lippenstift en ranke vingers, wat bier te drinken en wat blogjes te schrijven zoals deze. Doe het structureel en men vindt later niets noemenswaardigs in de bodem terug, dat van enige ontwikkeling of beschaving getuigt, behalve wat bierdopjes.

• Het zijn niet de prestaties van de massa die (ons beeld van) beschaving bepalen, maar die van enkele uitzonderingen. Dit blog zal hooguit door de beer review komen.

Het beeld van de Neanderthaler als onderontwikkelde SUV-rijder met tattoos verdient dus enige revisie. Of net andersom natuurlijk: het blijkt steeds meer dat de Homo sapiens niet zo veel verschilt van de Neanderthaler. Want wat die superieure cultuur betreft en opwaartse evolutie van sapiens: wat zegt het over de superioriteit van Homo sapiens, als hij 200.000 jaar nodig heeft om te evolueren tot een bankzittende chipseter die naar Goede Tijden Slechte Tijden kijkt, en na een aflevering haar vriendinnen opbelt om over de personages te kletsen?

Evolutie heeft geen opwaartse richting
Als het nieuwe oermens-onderzoek al iets bevestigt, dan is het wel dat evolutie helemaal niet opwaarts hoeft te verlopen, zowel fysiek als cultureel. Dat beeld van evolutie is een 19de eeuws idee, dat samenhangt met Victoriaanse evolutie-opvattingen over de superieure Engelsman die een rijk beheerst waar de zon nooit onder gaat. Zoals Charles Darwin de Vuurlanders ook consequent ‘brutes’ noemde, lagere mensvormen die hij als een bioloog ging bestuderen.

Moderne Neandertalers, zonder ‘h’ in Mettmann

Men dacht nog aan mensverbetering, een opgaande lijn waarvan Herbert Spencer zijn ‘survival of the fittest’ getuigt: de ‘beste’ overleeft. Terwijl de overlever overleeft in het trueism van de eeuw genaamd Darwinisme. Het zijn de simpelste blauwwieren die al 3,5 miljard jaar rondjes meedraaien op aarde. Het scheppingsverhaal van Theo Maassen geldt in de paleobiologie: God zag de aarde en dacht: nou, tis wel goed zo. Als het genen doorgeeft blijft het bestaan, of nu een blauwalg of een Tokkie is.
De realiteit is: mensen waren in de oertijd niet dommer dan nu. En vroeger was het soms wel degelijk beter. Het Westen haalde ook pas in 1700 weer het organisatieniveau dat de Romeinen hadden. En zoals je eeuwen terug een genie als Bach had, terwijl de speaker van de supermarkt je nu tracteert op Mariah Carey. Als de dag echt tegenzit.

Nieuw onderzoek met oude boodschap: blingbling en bitches
Je kunt ook wat sceptisch naar dat Paleo-DNA-onderzoek kijken: overeenkomsten in DNA vinden voegt ook weer niet zoveel toe aan ons zelfbeeld. Uiteindelijk verschillen we DNA-technisch ook nauwelijks van de chimpansees. Toch zit alfamannetje aaponderzoeker Frans de Waal met de vrouwtjes van zijn onderzoeksgroep aan de observatiekant aan Emory University in Atlanta en schrijft hij vermakelijke apenboeken. Terwijl zijn studie-objecten aan de andere kant van het glas het houden bij wat vechten om bananen, blingbling en bitches.

De chimps onderelkaar zitten in een evolutionaire stasis, en doen het zelfde als een miljoen jaar geleden, of ze nu in Atlanta zitten of onder de Afrikaanse bomenbladeren. Er is steeds een mannetje dat alfa wil worden, dat daagt een ander mannetje uit, sluit wat coalities, verjaagt zo de vorige Alfaman en krijgt spontaan een opgeblazen uiterlijk. Het is knapper om daar steeds weer een lezenswaardig boek over te schrijven, dan zo te zijn zonder je rot te vervelen.

Aan de andere kant, de moderne mens blijft ook het zelfde doen, maar dan steeds in een ander jasje: om te verhullen dat hij het zelfde doet, want dan zou het succes bij de vrouwtjes kelderen. Wie een lezing van apenonderzoeker Frans de Waal bezoekt ziet globaal de zelfde processen plaatsvinden als bij apen. Hij wordt als het Alfamannetje gefeteerd en beschikt over de mooiste vrouwtjes van zijn onderzoeksgroep. Alleen is de knots om concurrenten uit te schakelen nu door een toetsenbord vervangen, maar ook De Waal moet coalities vormen om met zijn dierenverhalen door de peer review te komen en door te klimmen op de academische apenrots. Terwijl andere wouldbe-alfa’s aan zijn autoriteit en leerstoel gaan knagen.

steengroeve Neandertal

Voor betrouwbare paleo-geschiedenis is veel fantasie nodig
Wanneer je dus de vraag krijgt: hoe is de Neanderthaler uitgestorven, is het antwoord niet zo moeilijk. Dan ga je als Neanderthal-commentator het zelfde doen, als wat paleontologen doen bij wat menselijke botrestjes. Ook zij combineren verbeelding en logisch redeneren, alleen dan omgord met vaktaal om hun paleofantasie wetenschap te doen lijken. De vondsten van de gehele menselijke evolutie passen namelijk achter in één pickup-truck. Dus je hebt je fantasie hard nodig bij een geloofwaardige reconstructie van het menselijke oerverleden.
Of je nu sapiens of neanderthalensis als wetenschappelijke uitgang hebt: Homo zijn we uiteindelijk allemaal, van de zelfde stamvader, voortplanting was mogelijk, dus het is de kunst eigenlijk niet. Denk als een mens, en doe dan 30.000 jaar terug en je hebt al paleogeschiedenis geschreven. Overal waar moderne mensen verschijnen roeien ze alle diersoorten uit die in de weg zitten, van Nieuw Zeeland tot de Amerikaanse megafauna na de komst van Indianen. Moderne pubers verketteren elkaar al om het verkeerde merk sportschoenen. Eén genocide plus één genocide is samen Homocide. Exit Neanderthaler.

Unter-Urmenschen: millitair succes bepaalt superioriteit beschaving
De moderne mens stak dus de mannetjes Neanderthalers dood met zijn militair superieure werpspeer. Gewoon, omdat ze het verkeerde merk dierenhuid droegen, uit hun mond stonken, de drinkpoelen vergiftigden en het vlees zouden eten van onschuldige sapienskinderen, het verkeerde geloof in de verkeerde Grottenbeer aanhingen, unter-Urmenschen waren die de transitie naar de moderne steentijd zouden tegenhouden. Of gewoon voor de lol, voor het vaderland weg.

Je kunt als Homo sapiens legio manieren vinden om de concurrent te verketteren, hem dood te meppen. Om dan tot zaken te komen: je sleept de leukste vrouwtjes van de dode Neanders mee om daar je genen in te yoghurten. Dikke kans dat de Europeanen van 30.000 jaar geleden dat ook deden bij hun mede-thalers. Antropologisch onderzoek toont dat ook Indianenstammen dáárom oorlog voeren. Voor de vrouwtjes van de ander, territorium en de blingbling, net als chimpansees die hun buren overvallen.

Waarbij we in de 20ste eeuw in het Westen hooguit de slachtoffervolumes opvoerden, dankzij ons superieure technische inzicht konden we eindelijk productie draaien. Met veruit het lulligste excuus uit de menselijke geschiedenis: voor het vaderland. Of zoals in de loopgravenoorlog van 1914 tot 1918: om te bewijzen wiens cultuur het meest superieur was, die van de Duitsers of de Britten. De Hunnen tegen het perfide Albion.
Uiteindelijk bepaalt militair succes door de millennia heen steeds wie het voor het zeggen heeft, wiens beschaving domineert en superieur mag heten: militaire organisatiekracht is ook de belangrijkste beschavingsindicator die historicus Ian Morris gebruikt in ‘Why the West Rules for now’. Als onze moderne wetenschap geen technische blingbling had voortgebracht waarmee we de ander konden domineren en de natuur de baas werden, wat zou dan haar status geweest zijn in het Westen? Dan zou ook de paleontologie gewoon een leuke hobby heten, zonder hoogdravend jargon er omheen.

Borstbeeld Joachim Neander in kerk Neandertal

Oermens is seculier Genesisverhaal van Homo spiritualis
De zoektocht naar de oermens, en onze oorsprong is natuurlijk pure religie in een seculiere jas; waar komen wij vandaan, en waarheen leidt de weg die wij moeten gaan…. Zoals een onderzoeker van de Chauvetgrot stelde: in plaats van ‘sapiens’, denkende mens zouden we Homo spiritualis moeten heten. We zijn al millennia religieus tot op het bot. Waarmee we toch weer terugkomen bij de naam van de Neanderthaler. Vernoemd naar Joachim Neander, de evangelist die rond 1700 populaire gezangen en hymen componeerde. Wie protestants is opgevoed kan één van zijn gezangen nog meedreunen.

Lof zij de Heer, de almachtige koning der eeeeeeeereeeee, laat ons naar hartelust zingen en blij musiceeeeeeeeeeren. Komt allen saam, psalmzingt de heeiilige naaaaaam. Looft al wat ademt de Heeeeeeerreee.

Ik heb het hardop gebleeerd toen ik de laatste maal het Neanderthal bezocht, en langs het riviertje de Dussel liep waar 35.000 jaar geleden de oermensen hun ding deden. In dat kleine groene snippertje dat bewaard bleef in het urbaniserende Ruhrgebiet.

Neumann gaf ons nieuw mensbeeld
Neander is de vergriekste artiestennaam van dit Duitse heerschap dat eigenlijk Joachim Neumann heette. Wanneer je kapsones kreeg in de 17de eeuw nam je een Griekse naam aan, of Latijns. Op de zelfde wijze als waarop Haagse jochies zich geen Harrie gaan noemen maar Direct, in het Engels. Om dan met de nodige decibels op groupiejacht te gaan. Joachim had succes bij gelovige meisjes en stierf jong. Net als een rockartiest. En zijn vergriekste naam Neander werd na zijn dood door de locals ge-eerd door het hele dal naar de jonge held Neumann, Neander te vernoemen. Vanwege de mooie liedjes die hij naliet over de Heer.

De ironie wil dus dat Neumann, de componist van het geloof dat van Adam en Eva getuigt zijn naam ‘Nieuwe Mens’ doorgaf via het Neanderthal aan de oermens. Die dat geloof na zijn vondst in 1856 steeds harder met een knots stuk sloeg. Je moet Bijbelverhalen als het scheppingsverhaal nu ‘symbolisch’opvatten: dat is beleefde taal voor met een zak zout nemen omdat je van de historische waarheid niets meer gelooft maar dat niet hardop durft te zeggen.

Want waar moet Homo spiritualis dán in geloven?

ontdek de oermens in jezelf