Is Walden mogelijk als alternatief voor onze intensieve mensenhouderij?

Ooit landde ik als langharige bosbouwstudent op Droevendaal tussen de scharrelkippen, hippiemeisjes en alternatieve levenswijzen. Nu bezocht ik ‘Droef’ weer met camera in de barak waar ik woonde, nr 45. Om onthaald te worden door een lieftallig pianomeisje met de Nocturnes van Chopin (als je dit leest, leer ook Pavane spelen van Ravel, vind je zeker mooi!), en les te krijgen in op mijn hoofd staan van een roodharige krullenexplosie (al bijna in evenwicht!). Ook na 15 jaar is de sfeer onveranderd.

Droevendaal is een studentikoze natuurcommune die ge-ent lijkt op Walden (or life in the woods) van Henry David Thoreau uit 1854, zijn poging om los van het bestaande systeem in de natuur in afzondering te leven aan Walden Pond in een boshut in Massachusetts. De Nederlandse schrijver-psychiater Frederik van Eeden (De Kleine Johannes, in lijn met holistische filosofie van biologe Maria Montessori) doopte zijn eigen tuinbouwcommune in Bussum in 1905 ook tot ‘Walden’, vanuit de zelfde motieven: een eigen invulling kunnen geven aan je leven op je eigen stukje aarde, los van de misschien wel nodeloos complicerende bestaande maatschappij. De commune ging failliet in 1907. Wat verlangde Van Eeden, dat niet mocht slagen?

Nu ga ik een stukje grond koopen, daarop een klein huis zetten, mijn huishouden bezuinigen en van mijn grond zien te halen wat er door overleg en werk van te halen is. Dan zal ik geld overhouden, en daarvan wil ik laten leven wie hetzelfde leven met mij wil deelen, maar die er nu niet toe in staat is omdat hij zich niet vrij kan koopen van de maatschappij.
Ik heb nu al een complot van vier jonge mannen, allen met veel talent, twee getrouwd, die dolgraag bereid zijn met mij samen te werken. Een sober buitenleven, handen-arbeid en studie. Geen geldmakerij meer, de band met het kapitaal zoo klein mogelijk, de eigen voortbrenging zoo groot mogelijk. Ik zal trachten de grond machtig te worden. Vrij, zonder hypotheek of schulden natuurlijk. We beginnen met de eenvoudigste woningen en langsaam aan.

De vrijkoop-passage is zo waar: daarom doen mensen ook mee met de loterij, heb je eindelijk voldoende losgeld om van je gijzelaars af te komen.

Ook Thoreau hield de afzondering maar kort en half vol, hij was communicatief behoeftig als schrijver, ging steeds bij vrienden eten en liet zijn was doen door moeder de vrouw. Geen mens is een eiland op zichzelf, zo stelde John Donne al in de 17de eeuw, een passage die Ernest Hemingway overnam in ‘For Whom the Bell tolls’ (en dat is weer een liedje van Metallica dat ik met mijn Wageningse bandje speelde). Met meer mensen kun je meer, en het bestaande systeem is er niet voor niets gekomen. Dat gaf meer mensen meer voordelen dan nadelen.

Het is dus even eenvoudig Thoreau zijn verblijf in en met de natuur te romantiseren als bekritiseren. Je kunt hoe dan ook met zijn keuze en experiment sympathiseren. Al was het maar vanuit het oogpunt van levensbeschouwing en de inspiratie die hij de mensen in het bestaande systeem leverde, waaronder op Jac P Thijsse en diverse stichters van de natuurbeweging van het fin de siecle..

Regis, registreren, heerser verantwoording afleggen
Ook rond 1850 bestond al de behoefte om aan de Matrix te ontsnappen van de georganiseerde maatschappij waar je een registratienummer bent, en daarmee exploitabel door anderen. Regis betekent ‘heerser’, registratie maakt systematische exploitatie door de heerser mogelijk zoals koeien Bertha 2 en Hendrika 6 ook een eigen sofinummer in hun oren krijgen geklikt, en je papieren ik de rest van je leven de stekker is die je in het systeem klikt. Was de ‘Nieuwe Wereld’, Amerika ook als utopie gesticht en refereert de Tea Party nog aan die behoefte aan loskoppeling van het (Britse) machtssysteem, een ruime halve eeuw na de onafhankelijkheidsverklaring zag Thoreau blijkbaar al hoezeer het systeem waar de kolonisten aan ontvluchten weer in werking trad. Hoe complexer de maatschappij, hoe groter de energiebehoefte, en die haalt ze uit de arbeid van mensen (en uit natuurlijke hulpbronnen)

De wildernis en de natuur lijkt dan een door anderen onbezet stukje territorium, waar je zelf je ding kunt doen en de stekker er uit kan trekken: je gaat ‘offgrid’ met bijbehorende voor- en nadelen. Gezonde vrijheidsdrang, de wil tot greep op eigen leven via een simpeler en overzichtelijker bestaan is een oermotief zolang mensen elkaar al overheersen. De kloostertradities van Christendom en Boeddhisme kozen al meer dan een millennium voor die afzondering. Je vergroot je onafhankelijkheid van anderen ook door minder van ze te willen, dus spiritualiteit, training in abstinentie en soberheid is ook een vorm van vrijheidsdrang. Waarvan ik meen dat veel libertairen de plank in relatie tot religieus verlangen misslaan, omdat ze de door het systeem/aardse macht geabsorbeerde religie (een machtsmiddel) verwarren met de spirituele variant (het onttrekken aan aardse macht).

Scharrelmensen met beter leven-ster
De moderne versie op film van Walden is ‘Into the Wild’. Met die beste jongen die naar Alaska trekt om met de natuur te leven loopt het slecht af: hij sterft aan de verkeerde bessen. Mensen hebben nooit in harmonie met een natuur geleefd, want de wilde natuur is een gevaarlijk oord met tanden, klauwen, parasieten en vergif; slechts met handschoenen aan te pakken. De huidige georganiseerde maatschappij beschermt ons in ruil voor een tribuut, en (over)exploitatie van hulpbronnen. We zijn in onze postmoderne schijndemocratie een soort scharrelmensen met vrije uitloop, met een druk op internet krijgen we ook nog een extra graantje, een vliegvakantie: we boffen.

Het is ook niet mijn bedoeling weer als Droevendaler te leven, hoewel de romantiek blijft, een zekere vechtlust en de vrijheidsdrang. Toch kun je Droevendaalse elementen in je leven meenemen, zoals de kippen en mijn wilde tuin. Op een zelfde manier kun je ook de ervaringen van Thoreau meenemen, zijn ‘civil disobedience’ en weigering om zomaar het bestaande als gegeven en norm te accepteren. Iets dat gebruikelijk is hoeft niet normaal te zijn. Als iemand succesvol zich loskoppelt, kan het bestaande systeem ook weer van zijn ervaringen leren en verder evolueren. En dat is precies wat Thoreau als schrijver met zijn daad bewerkte.
Iedereen kan zijn eigen stukje Walden meenemen en zijn alternatief ontwerpen voor de intensieve mensenhouderij: waarin wij net genoeg vrijheid krijgen om tot maximale productie voor onze heersers, bankiers en ambtenarij te komen, met de sedatie van afdoende consumptie en amusement als zoethouder. Hadden jager-verzamelaarsculturen ook net zoveel alcoholische dranken als de landbouwsamenlevingen (bier en (rijst)wijn…) die het mensenvee een vorm van jukverzachting geven? Wie een idee heeft voor leefbare alternatieven voor het huidige systeem: doe hier je ding en laat een bericht in de comments na.

Om een geloofwaardig en duurzaam alternatief te maken moet je een step out zijn, geen dropout. Je moet sterk in je schoenen staan, omdat je gezond en ongezond escapisme hebt. Gezond escapisme is je vrijheidsdrang constructief vormgeven met een filosofie, de ongezonde variant leidt tot free riders-gedrag. Als step out wordt je al snel weer door het bestaande systeem opgeslokt of anders ge-elimineerd. De dropouts elimineren zichzelf wel en zijn geen bedreiging voor bestaande machtstructuren.
We zien nu dat energie het chantagemiddel wordt waarmee via lastenverzwaring verdere dociliteit van u wordt afgedwongen. Je zit immers gevangen wanneer je financiele speelruimte is afgenomen in het huidige systeem, waarbij je een bank geld moet betalen om met je eigen geld te mogen betalen en zonder banknummer geen voedsel kan krijgen.

De parabel van de milieubeweging is immers ook de Tragedy of the Commons, het idee dat je mensen vrijheid moet ontnemen, enclosures geven, omdat ze anders de planeet zouden ruineren. Hoe ver mag dat gaan? Ook daar gaat Walden over, dus het blijft een tijdloos thema van Frederik van Eeden tot Rage Against the Machine.