Sushi, Van Gogh en Groen Links: het Ap Dijksterhuis-effect ontrafeld

Op de voorkant van onze regionale krant – die in de snackbar lag- jubelt de verslaggever dat schoolkinderen op 15 maart Groen Links zouden stemmen. Een voorbeeld van hoe kinderen op steeds jongere leeftijd politiek geconditioneerd worden om de meest totalitaire beweging van Nederland met ‘goed’ te associeren.

Wanneer je de achtergronden van Groen Links (net als de Grunen is dat de meest moorddadige ideologie van de 20ste eeuw, het communisme) onderzoekt en hun totalitaire wensen als in de Klimaatwet, zou je ook verontrust kunnen raken….

Het Slimme Onbewuste
Of het deze vorm van ‘priming‘ was, het blootgesteld worden aan psychologische beinvloeding (kinderen krijgen goede gevoelsassociaties opgedrongen bij Groen Links) zodat je op het zelfde eerder alert wordt en die categorie ook eerder selecteert: je doet iets dat je normaliter nooit doet als vleeshufter.

Namelijk een boek lezen van een sociaal psycholoog, Ap Dijksterhuis, dat volgens zijn website meer dan 100 duizend exemplaren verkocht: Het Slimme Onbewuste. (2007)

• Zijn hoofdpunt is dat ‘het onbewuste’ het gros van je leven en keuzes dicteert. Daar kun je inkomen: ook hoger opgeleiden laten zich vaak in hun standpunten door groepsgeur en sociale omgeving leiden, niet omdat ze hun overtuigingen kritisch toetsten.

Mijn uitdaging was: word je van sociale psychologie bij die thematiek ook wijzer?

Ik beschouw sociale wetenschappen niet als wetenschap maar als poëzie en literatuur. Meestal met een zeer specifieke levensbeschouwing waarbij Groen Links ook hoog staat aangeslagen. Sociale Psychologie noem ik wel boerenwijsheidsbegeerte, het academisch herformuleren van boerenwijsheden en daar dan op promoveren. Waarbij je een literaire metafoor behandelt als natuurverschijnsel.

En zo dus een niet bestaand probleem helpt oplossen/ontmaskeren dat je zelf dus eigenlijk uitvond.

Je leert van sociale wetenschappen nooit iets nieuws dat je niet bewust of onbewust al wist. Bij natuurwetenschap is dat nieuwe ontdekken juist het kenmerk. Zo (her)las ik tegelijk een boek over vogelvlucht hoe je met gezenderde wulpen kunt constateren dat die NON STOP van Alaska naar Nieuw Zeeland kunnen vliegen…..De natuur is een wonder.

Hoe doen ze het!

Iedereen met 30 jaar ervaring heeft phd in sociale psychologie
Iedereen met 30 jaar levenservaring die wat van de wereld zag en de wereldliteratuur tot zich nam van Bijbel tot Shakespeare, Dostojewski inclusief de boekenlijst die wij nog op VWO moesten doornemen: die mag zich professor in de sociale psychologie noemen.

Zo was altijd mijn vooroordeel, en vooroordelen zijn er om over boord te zetten zodra bewijs van het tegendeel zich aandient. Dus daarom lees je zijn boek.

Het is dus ook niet dat ik Ap Dijksterhuis beslist een lul wil vinden of zo. Je kunt bij onze Ap alvast gedeelde smaakvoorkeuren vinden:

He has many hobbies including cooking, reading, and enjoying wine and whisky. His main hobby is traveling. Every year he travels several weeks or even months to more or less exotic areas for inspiration.

Daarnaast heeft Dijksterhuis zelf de Karakter Bierbrouwerij opgericht. Ja, als hij ook nog eens vroeger naar metal luisterde passen we vrijwel in het zelfde marketing-profiel.

Nu pas nadat zijn eigen website vertelt dat 100 duizend exemplaren zijn  verkocht, zie ik op de voorkant van het boek die roze sticker: ‘100 duizend exemplaren verkocht’, het sociale bevestigings-argument, ook een vorm van priming, overreding, conditionering. Ik vind zo’n sticker meestal hinderlijk, die peuter je er af.

Dan nu de inhoud.

Als dit zelfs Science haalt. Je gelooft het niet. En toch is het zo.
Eigenlijk is Ap Dijksterhuis bewust of onbewust het hele boek bezig, ja zijn hele carrière met het bestrijden van een literaire metafoor, een vermeende tegenstelling tussen ‘het bewustzijn’ en ‘het onbewuste’. De ballast van psychologie, als irrelevante zijtak der menselijke biologie.

Als je ‘onbewust’ definieert als ‘dat waar je niet van bewust bent maar wat je gedrag wel beinvloedt’. Definieer bijvoorbeeld eerst ook eens wat je met ‘bewustzijn’ bedoelt. Wat is het meer dan een (fysiologische) waaktoestand, aandacht? Heeft ooit iemand beweerd dat die waaktoestand PER DEFINITIE los zou moeten staan van de rest van je lichaam, dat in zijn totaal je gedrag bepaalt?

Alsof ‘bewustzijn’ enkel zou bestaan uit in ABN gearticuleerde gedachten….En dan nog, je hersenen zijn net als je darmen een orgaan die mentale diarree kunnen produceren.

 

Dijksterhuis lijkt zowel die waaktoestand te bedoelen als iets dat je in taal kunt vangen. Dus zodra je het in het Nederlands/ABN beredeneert in je kop heet het ‘bewustzijn’. Wat natuurlijk onzin is. Want taal is er slechts om beelden, impulsen en invallen logisch hanteerbaar te maken. Zoals je ook schrijft om rondslingerende gedachten en beelden te vangen in een logischer geheel.

Met redeneren en schrijven vang je al die losse gedachten tot een logischer geheel, een vorm van ordening en gesprek met jezelf. Dan zou ‘bewustzijn’ dus een vorm van communicatie zijn. Van de gedachtendiarree en keur aan prikkels kaas maken voor jezelf en voor anderen. Denken is ook een vorm van waarnemen. Je maakt een theorie van de wereld uit informatieprikkels vanuit die wereld, je lichaam, milieu inclusief de prikkels die je in het verleden opsloeg.

Je theorie van de wereld (historische inkadering van vroegere prikkels) kun je bijstellen bij een volledig nieuw inzicht of ervaring. Als je dat wilt, er het belang van inziet.

Prijswinnende psychologie met Dries Roelvink
De experimenten die ze doen, die openen vooral open deuren, voorzien van academisch klinkend naambordje. Het was de sociaal psycholoog Dries Roelvink die al zong ‘Oh, wat is het leven fijn als de zon schijnt’. Maar dankzij echte ‘wetenschappelijke experimenten’  van Norbert Schwarz weten we nu dat Roelvink bewijst dat je bewustzijn geen enkele rol speelt bij je beslissingen. :-)

Die dijk van een wetenschapper Norbert Schwarz, die belde mensen bij een zonnige dag en een bewolkte dag op met de vraag: hoe gelukkig bent u?

Wanneer je dan zonder spoor van ironie opschrijft:

De mensen moesten de vragen beantwoorden op een schaal van 1 tot 9, waarbij 9 betekende dat mensen extreem gelukkig en tevreden waren. Op een zonnige dag gaven mensen gemiddeld een 7 als antwoord, terwijl mensen op een bewolkte dag niet verder kwamen dan een 4,8. Als u ooit gevraagd wordt of u gelukkig bent, kijk dan eerst even wat voor weer het is. Het kan uw antwoord enorm beïnvloeden.

Definieer dan ook wat ‘gelukkig’ is, meer dan een algeheel fysiologische staat van welzijn en veiligheid, die je vertaalt als ‘blij dat ik leef’. Waarom zou ‘depressie’ toch naar een slechte weertoestand zijn vernoemd? Die overbelasting van je stress-centra, zodat je neerslachtig wordt (klinkt als ‘neerslag’)…Maar…I can see clearly now, the rain has gone. 

Gut feeling
Bij het aanduiden van ‘onbewuste’ lijkt Ap Dijksterhuis vooral -bewust of onbewust- te schrijven over fysiologische processen bij mensen, de manier waarop het zenuwstelsel prikkels verwerkt en opslaat. En hoe die prikkels en ervaringen ook het denken beïnvloeden. Daar kent hij dan de metafoor ‘onbewuste’ aan toe.

Bijvoorbeeld om te verklaren waarom je niet eerst in ABN beredeneert waarom je iets besluit, maar je gut feeling gebruikt.

Wat anders is dat gevoel dan opgedane ervaring in de bandrecorder van je zenuwstelsel, associatie met eerder opgedane prikkels, kennis en associaties die in je zenuwstelsel en hersens werden verankerd?

Gode zij geprezen hoef je niet eerst die hele bibliotheek en videotheek opnieuw voor je actuele waaktoestand op te dreunen.Je hoeft alle eigenschappen van een konijn ook niet op te dreunen voor je het konijn herkent. Dat je dat dan niet eerst letterlijk opdreunt, dat zou voor sociaal psychologen dan andermaal weer een bewijs zijn: je bewustzijn zit niet op de stoel, hun literaire metafoor het ‘onbewuste’ is de baas.

Dat kun je ook slordig denken noemen. Dat je veel meer waarneemt dan je in je waaktoestand gebruikt, en dus wegfiltert maar wel opslaat, dat is ook geen bewijs dat DUS de metafoor van het onbewuste de baas is.

Aan iedere open deur kun je academische bordjes hangen.
‘Alles went’ wanneer het geen bedreiging vormt? De blaffende hond die toch goed aan de ketting zit. Met ‘mere exposure‘ als naam is het plots een bijzonder wetenschappelijk verschijnsel.

Angst voor de dood en levensbedreigende situaties, met ‘het negativiteits-effect’ blijkt het wetenschappelijk bewezen dat angst een sterkere prikkel is dan bijvoorbeeld de gedachte aan een broodje kaas op zondag.Harvey Mansfield beschreef al hoe psychologen van Harvard University ‘ontdekten’ begin jaren ’90 dat ‘angst voor de dood’ een belangrijke drijfveer is voor mensen.

Goh.

Dat je visuele prikkels en tastprikkels sneller verwerkt dan je ze kunt vangen in ABN.Dat mensen anderen imiteren, zonder dat in hun actuele waaktoestand eerst te beredeneren in ABN: nog zo’n bewijs dat het ‘onbewuste’ de baas zou zijn. Ja, hoe zouden kinderen ook maar iets leren, als ze niet zouden imiteren… In Schotland ga je inderdaad meer ‘Schots’ Engels praten aye a fine lassie and a wee dram of Scottish whisky

We zien hier dus vooral hoe een seculiere academicus de predestinatie-leer van stal haalt, alsof vrije wil niet zou bestaan. Wat vooral slordig redeneren is vanuit een levensbeschouwing. Dat mensen vaak irrationeel handelen en redeneren, en dat biologische motieven veel gedrag dicteren (open deur), dat betekent nog niet dat de keuze ook vervalt iets anders te doen, als je voor het blok gezet bent.

De beinvloedings-industrie met psychologische manipulatie
Maar dan komen we toch bij 3 belangrijke verschijnselen die eigenlijk beide vallen te herleiden tot conditionering: Priming, evaluatief conditioneren en subliminale beinvloeding. Die gebruiken massamedia, reclamemakers en overheid continue om je in hun kamp te duwen.

Laatst genoemde is dat je in een milliseconde een positief (tieten) of negatieve (ongedierte, doodskop) beeldfragment krijgt toegediend in een film met 20 frames per seconde. Zodat je de film als geheel met de emotie uit dat fragment zou associeren.

Dat werkt het zelfde als priming, dat het Wereld Natuur Fonds ook op mij toepaste. Door in 1 zin over mijn onderzoek 5 maal het woord ‘ongefundeerd’ te herhalen. Of zoals Greenpeace doet in persberichten, zo schreef Jaffe Vink: continue conditioneren met ‘het gifschip’ en ‘gif’ zodat dit als associatie blijft hangen na lezing.

Of zoals Ap Dijksterhuis bewust of onbewust doet in hoofdstuk 4 in ‘De Onzichtbare Mening’:

Hoe goed weten we wat we van iets vinden, wat onze mening is? Of algemener gezegd, hoe goed kennen we onszelf eigenlijk? Als je gevraagd wordt wat je vindt van sushi, van de zonnebloemen van Van Gogh, of van Groen Links, kun je zonder al te veel problemen een antwoord geven.

Je kunt zonder problemen constateren dat Dijksterhuis hier evaluatief conditioneert en zo zijn onzichtbare mening geeft. Hij plaatst een politieke partij die hij positief inschat in een woordrij met een schilder die nu hoge sociale waardering krijgt (niet bij leven) en iets dat veel mensen lekker vinden.

In plaats van Nazikunst, Stront en Groen Links.

Zijn bewuste lult maar wat
Dijksterhuis haast zich ook continue om zijn wetenschapperigheid te onderstrepen, maar is het hele boek vooral bezig om een Marxistisch-exitentialistische levensbeschouwing te schetsen: dat van de in het universum verdwaalde mens die zichzelf zou overschatten en die via ‘de wetenschap’ eens bescheidenheid zou verdienen. Het neerhalen van de mens, een soort anti-humanisme.

Zijn ‘bewuste lult inderdaad maar wat’, omdat hij niet zijn eigen aannames toetst, het is een luie en slordige denker. Zo zou de negatieve associatie die het woord ‘Marokkaan’ bij Nederlandse proefpersonen uitsluitend veroorzaakt zijn door ‘de media’. En niet door hun feitelijke oververtegenwoordiging in misdaad-statistieken.

En bij primen (conditionering van gedrag via maken associaties met groepsassociatie):

Inmiddels is de relatie tussen priming en gedrag talloze keren aangetoond. Van priming met politici worden mensen langdradiger, van priming met punkers worden mensen obstinaat, van priming met vrouwen worden mensen slechter in wiskunde, van priming met bejaarden worden we niet alleen trager maar ook vergeetachtiger, en van priming met zwarten worden we agressief.

Het is belangrijk te beseffen dat het niet gaat om of een stereotype ‘waar’ is of dat je er in gelooft. Zwarten zijn niet agressiever dan blanken, en mannen zijn niet beter in wiskunde dan vrouwen (…) Waar het om gaat is dat we in onze cultuur groepen met bepaalde eigenschappen associeren. Helaas doen we dat, vooral ook onder invloed van media, en dit beinvloedt ons gedrag automatisch.

Geen onderscheid MOGEN maken
Al zijn experimenten zijn gebaseerd op het maken van onderscheid op basis van eigenschappen en groepsgedrag, discrimineren. Tegelijk haast Dijksterhuis zich om te roepen hoezeer hij tegen ‘discriminatie’ is, dus het maken van onderscheid dat niet in zijn politieke straatje past. Want bejaarden mag je traag en vergeetachtig vinden, kom niet aan zijn zwarten en vrouwen.

Maar als je wel vindt dat mensen zo makkelijk door media geconditioneerd worden (en hij zelf met zijn Groen Links niet), kunnen zwarten dan niet agressiever worden van het zien naar Gangstarap, waarin geweld en apengedrag wordt verheerlijkt? In de Verenigde Staten zijn ze alvast zwaar oververtegenwoordigd in de misdaad-statistieken, waarbij ze overigens vooral elkaar doodschieten.

En als mannen vrouwen overklassen in hoogbegaafdheid (IQ> 140) met een factor 8, alle wiskundige innovaties door mannen werden bedacht en we maar 1 wiskunde-meisje Ionica Smeets hebben…..

Nee, dan toch maar weer liever een boek over biologie lezen.  Zo zie je overigens wel hoe psychologische conditionering steeds werkt. Het met beroep op ‘de wetenschap’ (autoriteitsargument, status, sociale conditionering) verkopen van een levensbeschouwing.

Na een cursus wetenschapsfilosofie zou er van de sociale psychologie bar weinig over blijven.

Maar ach: Waarover zou de Cosmo dan nog kunnen schrijven behalve ‘meer seks door nieuw breipatroon’, naast de horoscopen en wat sop-verhalen over ‘de mysterieuze miljardair’ ?