Een gastbijdrage van Luc Nijs (België).

De EU houdt in haar financiering geen rekening met de effecten van haar eigen beleid en afspraken. Het lijkt alsof ze geen idee hebben waar ze mee bezig zijn. Dat zou zomaar dichter bij de waarheid kunnen zijn dan we allemaal willen. Gelukkig kunnen we het onvermogen enigszins inzichtelijk krijgen. We nemen drie stappen.

De rente supercyclus

Een tiental minuten na het begin van ieder nieuw kalenderjaar heb ik het gevoel dat het nieuwe jaar weer eens behoorlijk zou kunnen gaan lijken op de voorgaande jaren. Dat was dit jaar niet anders. Zo kreeg ik aan het begin van het nieuwe jaar een rapport binnen van Harvard collega Schmelzing waarin hij een analyse maakte van bijna acht eeuwen rentebeleid. Aan te bevelen literatuur als je je door het academische jargon heen kan of wil kauwen. Dit keer trapte hij behoorlijk wat heilige huisjes omver: zo stelt hij dat lagere rentes normaal zijn. De reële rente – de rente na correctie voor inflatie- is al eeuwen aan het dalen. Al sedert de viertiende eeuw. Er zijn studies die beweren dat dat al het geval is sedert millenia. Maar goed, het is pas enkele eeuwen dat we denken in termen van markten en rente, en de periodes daarvoor zijn niet noodzakelijk vergelijkbaar. De trend is er: de marktrente gaat op en neer met de economische cyclus, maar telkens wel een trapje lager. Gemiddeld genomen 1% per 60 jaar. Nu zitten we aan nul of toch in de buurt.

Een tweede stelling is dat hij opmerkte dat negatieve rentes eigenlijk niet zo abnormaal zijn: je komt ze in Westerse landen tegen en dit tegen de achtergrond van allerlei verschillende maatschappelijke ontwikkelingen. Kunnen we die eeuwenlange rentedaling ‘echt’ verklaren. Nee eigenlijk niet. We kunnen wel zeggen waarom we de laatste tien jaar nog een flinke stap naar beneden hebben gezet: ik gaf daarvoor eerder op dit forum argumenten als: monetair beleid, globalisering, spaaroverschotten bij een verouderende maatschappij, uitdijende hoeveelheid schuldfinanciering (die onder controle gehouden moet worden) en technologie die deflatie maatschappijbreed in de hand werkt.

Houdbaarheid staatsschuld niet relevant

De tweede stap in het verhaal is dat die lage rente sommige economen, beleidsmakers en zelf-gecertificeerde beterweters heeft doen concluderen dat bij zo’n lage rente de houdbaarheid van de staatsschuld er niet toe doet. De verhouding tussen de hoogte van de staatsschuld en economische groei was reeds een tiental jaren geleden het voorwerp van controverse. Bij een schuldgraad van boven de pakweg 90% heeft die een negatieve impact op de economische groei. Die studie werd dan later weer onderuit gehaald, en bleef enkel rationaliseren (‘austerity’) van begrotingen overeind en werd het principe verdragsrechtelijk ingeschreven in een akkoord tussen de Eurolanden.

De ene hield zich daar al wat beter aan dan de andere. Maar wat kwalijker is, is de stelling van sommige economen dat de houdbaarheid van de staatsschuld (en dus ook de hoogte ervan) niet meer zo relevant zijn bij een (quasi)-nulrente. Dat verhaaltje is onderdeel van wat men de ‘New Monetary Theory’ is gaan noemen. Overheden zouden veel meer schuld moeten aangaan om te investeren in zinvolle en waardevolle projecten met een aanzienlijke meerwaarde voor economie en maatschappij. Maar ja, is de redenering, het moet toch mogelijk zijn om projecten te vinden die meer meerwaarde realiseren dan de (quasi)-nulrente die we er voor betalen.

Nu moeten we ons rekenschap geven van het feit dat er tussen staatsschuld, economische groei en economische of financiële crisissen geen causale relatie bestaat. En als die al bestaat is die niet lineair. En dus zijn harde uitspraken niet mogelijk. Wat we wel weten, en daar herinnerde ons een zeer recent rapport van het IMF ons aan, dat los van de houdbaarheid van de staatsschuld, de hoogte van de staatsschuld wel de beste indicator is om een brede waaier van fiscale ongemakkelijkheid en economische instabiliteit te voorspellen.

Wat we ook weten is dat fiscale crises een hoge geleidingsgraad hebben richting de economie. Met andere woorden: we riskeren behoorlijk wat als we de staatsschuld laten oplopen zelfs als het is om gerechtvaardigde projecten te financieren (en zelfs als je die buiten de normale begroting zou gaan houden). En dat nog even los van de twijfel of de gemiddelde overheid in staat is om dat soort van lange-termijn en meerwaarde realiserende keuzes te maken. Als er goede projecten (met een aantoonbaar rendement) te bedenken zijn, heeft gelet op het liquiditeitsoverschot in de markt de maatschappij haar overheid niet nodig om die te realiseren. Daarbij komt in het geval van de Belgische en de Vlaamse overheid dat we feitelijk geen nog enkele succesvolle PPP (public private partnership) kunnen voorleggen. Ligt aan de wet zegt men, maar die heeft men zelf gemaakt denk ik dan.

Groene luchtkastelen financieren

Een tijdje geleden schreef ik reeds over wat naar mijn smaak de waanzin is van de Europese New Green Deal. Niet dat ik niet inzit met het milieu of de volgende generaties. Niet dat ik niet geloof dat gerichte en doelmatig gespreide initiatieven op dit vlak een aanzienlijke meerwaarde kunnen hebben. Maar een slecht idee ruik ik van ver. Zo vaag als de EU plannen zelf (alles moet op de schop), zo onvolmaakt en ontransparant zijn de financieringsplannen van het ‘Just Transition Mechanisme’ als onderdeel van het ‘Sustainable Europe Investment Plan’, dat de klimaatplannen moet begeleiden.

Buiten het feit dat je zelfs niet eens echt goed kan beoordelen of je financiering wel klopt als je plan zo vaag en algemeen is als het EU klimaatplan, zal de EU ook hier weer proberen om autonome belastingheffing voor de EU af te dwingen, iets wat ze voorlopig onder de normale EU-regels nog niet voor elkaar heeft gekregen. Maar nu kan ze argumenteren dat het is om de stabiliteit van de interne markt te garanderen en dan kan ze uit een ander beslissingsvaatje tappen.

Ook is nog volledig onduidelijk welke de criteria zijn om aanspraak te kunnen maken op financiering. Het lijkt me toch dat we ons niet kunnen veroorloven dat grote hoeveelheden geld op de verkeerde plek terechtkomen. Iets dat helaas een hardnekkige ziekte is, zo blijkt uit de houding van het ‘Court of Auditors’ van de EU die al meer dan een decennium de begrotingen van de EU afkeurden wegens ‘untraceability of financing flows and undocumented nature of a wide variety of financial transactions’. Wat we wel weten is dat nucleaire projecten ex ante uitgesloten zijn, wat merkwaardig is gelet op het voortschrijdend inzicht (zelfs bij het IPCC) dat nucleair een deel van de oplossing kan en moet zijn om sommige klimaatdoelen te halen.

Onvermogen om innovatie te begrijpen

Voordat we allen een Koalabeertje op onze arm laten tatoeëren en een baard laten groeien, in navolging van onze klimaatboeddha Timmermans, toch nog even het volgende. Er is niets mis mee om voortrekker te willen zijn in bepaalde domeinen of bepaalde ambities te hebben ver voorbij die van anderen. Maar die hebben enkel kans op succes als ze concreet zijn, uitgerold worden over de best haalbare tijdslijn met oog voor allerlei neveneffecten, geïmplementeerd volgens het maya-principe (most advanced yet acceptable) en het feit dat, alhoewel je eerste plan was van A naar B te gaan, al gaandeweg tot de conclusie komt dat het C moet zijn en die flexibiliteit garandeert. Die ruimte is er niet als je blind horizonbrede ambities over meerdere decennia naloopt zoal de EU.

Azië en de USA lachen zich zowat de ballen uit de broek. Die weten blijkbaar hoe industrieën werken en zich ontwikkelen. Die herinneren zich nog dat het niet Microsoft en Apple waren die de eerste computers bouwden maar mensen die de geschiedenis allang vergeten is. Microsoft en Apple zijn op het juiste moment met een eigen dynamiek in die evolutie gestapt en met een eigen verhaal. Maar ze waren niet de ‘allereerste’ en daar was een goede reden. Het afbreukrisico van de ‘first mover’ was namelijk te groot. Dat gaat hier ook het geval zijn. De kans dat we te snel te veel projecten gaan financieren die nadien blijken louter transitioneel of zelfs irrelevant te zijn is bijna gegarandeerd.

Luc Nijs.

Ook de nationale begrotingen zullen door de EU mee in het bad worden getrokken en die kunnen dat dus niet zo goed verdragen (zie hoger) als soms wordt beweerd gelet op de lage rentestand. Het feit dat de EU de lage rentestand als een voordeel ziet bewijst hun onbekwaamheid in te zien dat de gigantische transities die men beoogt die rentestand uit haar natuurlijke context en bandbreedte zal drukken, zal leiden tot herfinanciering van nog niet-afgeschreven investeringen, de algehele output van de Europese economie duurder zal maken, de natuurlijke rentecurve zal compromitteren, de inflatie zal aanwakkeren die we dan exporteren en die ons economisch nog minder relevant zullen maken dan wel al zijn. Azië en de USA zullen tactisch meekijken en op het juiste moment de voordelen oppikken door deelaspecten van allerhande klimaatplannen te repliceren zonder de beginnersfouten en zonder de kapitaalsvernietiging die gepaard gaat met transitionele technologie-investeringen maar met de optie om tijdig nog alternatieve routes of nieuwere inzichten volgtijdelijk beleidsmatig te verwerken.

Laten we hopen dat na de semi-erudiete pirouettes van de Europese Commissie eerder deze week en de stalinistische zwaveldampen rond dit EU klimaatplan zullen zijn opgetrokken de Europese ziekte apofenie (die momenteel te observeren is als een jammerlijke combinatie van dementie en seriële psychoses) op het niveau van de EU enigszins zal wegdeemsteren, ook al zou ik er mijn moeder niet om verwedden.

Bron hier.

 

Deel dit bericht a.u.b.
LinkedInMastodonWhatsApp

Gerelateerd: