Riskante steenkoolstrategie Poetin Wereldwijde energietransitie Omdat de vraag naar fossiele brandstof vroeg of laat sterk zal dalen.

Foto: Shutterstock.

Wereldwijde energietransitie? Poetin wedt ertegen met volledige inzet.

Auteur: Felix Eick.

Vertaling: Martien de Wit.

Met zijn ‘Steenkoolstrategie 2035’ zet Rusland in op zijn eigen grondstof van de toekomst. President Poetin denkt blijkbaar dat de Europeanen en Aziaten hun klimaatbeloften niet zullen nakomen. Maar het risico is groot. Omdat er veel op het spel staat.

Steeds meer landen roepen op tot een nul-emissie doelstelling. Onlangs hebben zelfs de grote steenkool verbruikers, China, Japan en Zuid-Korea, aangekondigd dat zij tegen het midden van de eeuw klimaatneutraal willen zijn. Om een dergelijke stap te kunnen zetten, is het van essentieel belang dat de kolengestookte elektriciteitscentrales worden gesloten. Dit zorgt ervoor dat zelfs traditionele kolenexporteurs zoals Australië hun bedrijfsmodel langzaam heroverwegen. Omdat de vraag naar fossiele brandstof vroeg of laat sterk zal dalen. De genoemde drie Aziatische landen zijn alleen al goed voor twee derde van de kolenuitvoer van Australië en voor in totaal 40 % van de wereldwijde kolenimport.

In het licht van deze ontwikkeling is de strategie van een andere grote kolenproducent verrassend: Rusland. Het land, dat de afgelopen 20 jaar de op twee na grootste exporteur is geworden, gokt erop dat fossiele brandstof voor altijd nodig zal zijn – ondanks internationale klimaatinspanningen. Het land investeert nu pas echt in de energiebron van gisteren, waarvoor bijna geen enkele particuliere bank nog een lening wil verstrekken. Dus met een sceptische, naar binnen gerichte mentaliteit subsidieert Rusland wat Europa en grote delen van de wereld afwijzen. Het Kremlin speelt hoog spel met miljarden aan directe investeringen en staatssubsidies.

Riskante steenkoolstrategie Poetin Wereldwijde energietransitie Omdat de vraag naar fossiele brandstof vroeg of laat sterk zal dalen.

Met zijn ‘Steenkoolstrategie 2035’ bereidt Poetin zich voor op een toekomst die wellicht nooit zal komeneen wereldwijde terugkeer naar steenkool. De berekening achter zijn weddenschap: de internationale energietransitie naar hernieuwbare bronnen gaat mislukken. En dan is Rusland de laatste kolenleverancier met de grootste reserves ter wereld, die onmiddellijk kan leveren, van wie iedereen afhankelijk is en die vervolgens de prijzen kan dicteren.

Het Kremlin zou in zekere zin zijn pensioenstelsel diversifiëren. Het zou niet langer alleen buitenlandse deviezen uit olie en gas wegsluizen, maar het machtsapparaat van Poetin zou dan ook door steenkool worden gefinancierd. Zeer verleidelijk voor het Kremlin, vooral omdat de prijzen op de wereldmarkt sinds enkele maanden weer sterk stijgen.

Toegegeven, dit is een gewaagd scenario. Maar op kleine schaal kunnen we al zien dat zo’n strategie kan werken. Duitsland en andere landen hebben de kolenproductie veel sneller opgegeven dan zij de kolengestookte elektriciteitsopwekking kunnen afbouwen. Als gevolg daarvan wordt in Duitsland steeds minder steenkool gedolven, maar de vraag naar bruinkool en steenkool zal blijven bestaan tot de volledige uitfasering in 2038.

Riskante steenkoolstrategie Poetin Wereldwijde energietransitie Omdat de vraag naar fossiele brandstof vroeg of laat sterk zal dalen.

Het gevolg: buitenlandse steenkool moet het gat opvullen. Als gevolg daarvan importeerde Duitsland in 2019 ongeveer evenveel steenkool als 15 jaar geleden: 40 miljoen ton. Meer dan de helft kwam afgelopen november uit Rusland, volgens Destatis-cijfers. De rest van de EU importeerde nog eens 120 miljoen ton. En de uitvoer van Rusland is sinds 2010 bijna verdubbeld.

Het profijtelijke scenario wordt nog waarschijnlijker wanneer men zich realiseert hoezeer de Russische kolenindustrie op de zaken vooruitloopt en tot welke grootschalige projecten reeds is besloten. De steenkoolproductie is sinds het jaar 2000 met ruim 70 procent gestegen, niet in de laatste plaats omdat milieu- en klimaateisen net zo min een rol spelen als de gezondheid van de eigen burgers van het land.

Riskante steenkoolstrategie Poetin Wereldwijde energietransitie Omdat de vraag naar fossiele brandstof vroeg of laat sterk zal dalen.

In 2019 werd in totaal 441 miljoen ton uit de mijnen gehaald; in slechts vijf landen was de productie groter. De uitbreidingsplannen hebben de zeer ambitieuze doelstellingen van minister van Energie Aleksandr Novak dus al overtroffen. Dit is een van de redenen waarom de regering in juni 2020 de nog ambitieuzere ‘Steenkoolstrategie 2035’ heeft goedgekeurd. Hiermee wordt beoogd de productie op te voeren tot maximaal 670 miljoen ton, uitgaande van optimale marktomstandigheden en een ononderbroken vraag in Azië.

De weddenschap zou echter ook gemakkelijk in verlies kunnen eindigen. In een studie, gepubliceerd in het tijdschrift ‘Osteuropa’, berekenen de Australische onderzoekers Stephen Fortescue en Ellie Martus dat de productie tussen 2010 en 2018 weliswaar met 40 procent is gestegen, maar daartegenover staat dat de schulden van de overwegend particuliere ondernemingen meer dan verdrievoudigd zijn, tot ruim negen miljard euro.

Volgens de regering zal de volledige ‘Steenkoolstrategie 2035’ ongeveer 67 miljard euro kosten. Iets meer dan de helft hiervan vloeit naar oude en nieuwe winningslocaties. Officieel zal de staat slechts een klein deel van de financiering voor zijn rekening nemen; particuliere investeringen en bedrijfswinsten zullen volstaan. Voor de resterende 28,5 miljard euro – voor energie-, spoorweg- en haveninfrastructuur – zal het aandeel van de staat waarschijnlijk aanzienlijk hoger liggen.

Bovendien zijn er volgens Fortescue en Martus ‘verborgen subsidies’. Buiten de staatsbanken, verstrekt niemand anders de risicovolle leningen. Als een particulier bedrijf failliet gaat, springt een staatsbank vaak bij. En het vervoer van de steenkool wordt ook zwaar gesubsidieerd door het staatsspoorwegbedrijf RZD. Anders zou de Russische steenkool op de wereldmarkt niet kunnen concurreren.

Alleen al de grootte van Rusland maakt duidelijk met welk een kostbaar project het grondstofrijke land zichzelf opzadelt – in plaats van te investeren in bijvoorbeeld water-, zonne- of windenergie, daarnaar onderzoek te doen en op een dag die technologie te exporteren. Het grootste probleem vloeit voort uit het feit dat het twijfelachtige bedrijfsmodel op export is gebaseerd.

Riskante steenkoolstrategie Poetin Wereldwijde energietransitie Omdat de vraag naar fossiele brandstof vroeg of laat sterk zal dalen.

De zwarte grondstof moet immers van de winningsplaatsen in Siberië naar Zuidoost-Azië worden vervoerd. Tot overmaat van ramp hapert de expansie in het Verre Oosten, zodat de mijnbouw hoofdzakelijk plaatsvindt in de regio Koezbass in het zuidwesten van Siberië – de laatste tijd 60 procent van de totale productie. Van hieruit is het ongeveer 5.500 kilometer naar de Japans Zee, vanwaar de steenkool wordt gedistribueerd naar China, Japan en Zuid-Korea. Door de langere route zijn de vervoerskosten sinds 2010 verdubbeld, schrijven de twee Australische onderzoekers.

Tot dusver zijn de klimaatbeloften niet nagekomen

Hetzelfde geldt waarschijnlijk voor overheidssubsidies. In ieder geval zijn het trans-Siberische spoorwegnet en de havens aan de Japans Zee al overbelast. Op lange termijn beperkt dit de export. Er moeten dus niet alleen extra spoorlijnen, maar ook tunnels door bergmassieven en terminals worden aangelegd. De bijbehorende bouwplannen worden steeds weer uitgesteld.

Er staat dus veel op het spel en het faillissementsscenario is niet uitgesloten: de weddenschap tegen de groene energietransitie zal uiteindelijk verloren zijn wanneer de ‘klimaatcrisis’ de urgentie van de corona-crisis bereikt – anders gezegd: dan is er geen weg meer terug. Dan zou de wereldgemeenschap waarschijnlijk de handen ineenslaan, zouden de steenkoolprijzen instorten en zou de grondstof onverhandelbaar worden. Poetins weddenschap kan mogelijk al mislukt zijn, voordat de laatste rails is gelegd.

Maar als Azië, Europa en andere landen hun energiebeleid heroverwegen en zich weer richten op de voor het klimaat meest schadelijke van alle fossiele brandstoffen, of gewoon op de oude voet doorgaan, dan zou de triomf van Poetin enorm kunnen zijn. Een deel van de waarheid is dat de plannen om steenkool geleidelijk uit te bannen voorlopig nog grotendeels intenties zijn. De hoop van Poetin: dat ze geen werkelijkheid worden, dat de afzetmarkten gehandhaafd blijven of zelfs worden uitgebreid. Want wereldwijd stoten ruim 2000 elektriciteitscentrales, vooral in Azië, nog steeds CO2 uit in de atmosfeer – en de tendens is stijgend.

Nierremin hebben de Bondsdag en Bondsraad besloten tot uitfasering steenkool tegen 2038. Het is een van de belangrijkste klimaatbeloften van de Duitse regering: de uitfasering van steenkool. Het moet uiterlijk in 2038 plaatsvinden. Maar steenkool zal niet helemaal verdwijnen. Dat is waarom klimaatactivisten de barricaden opgaan.

***

Bron: WELT.

Naschrift van de redactie.

Lockdown verlengd?

Tijd voor:

Klimaatfeiten.nl maakt feitelijke kennis over klimaat en energie toegankelijk voor studenten en scholieren en daarnaast voor journalisten, politici, ambtenaren en ieder ander die zelf wil nadenken over dit onderwerp.

Milieufeiten.nl: Klimaatbeleid hoeft niet ten koste te gaan van natuur en milieu.

Ko Klimaat: Klimaatwebsite voor kinderen in de bovenbouw van de basisschool (leeftijd van 10 tot en met 12 jaar).