‘Energiewende’ ligt onder vuur – te duur en stroomvoorziening is in gevaar

De Duitse energietransitie (Energiewende) ligt onder vuur. De reden: Duitsland heeft de hoogste elektriciteitsprijzen in Europa en toch is de energiezekerheid in gevaar. Bovendien drukken de hoge kosten niet alleen op consumenten en landbouwers, maar brengen zij ook het concurrentievermogen van de economie in gevaar. Een plan om de situatie te verbeteren ontbreekt echter – integendeel, de kosten zouden nog verder kunnen stijgen.

Auteur: Olaf Zinke, (Duitsland, agrarheute)

Vertaling: Martien de Wit.

De Duitse Rekenkamer heeft in een rapport scherpe kritiek geuit op de resultaten van de bondsregering op het gebied van energietransitie: die is te duur en bovendien komt de continuïteit van de stroomvoorziening in gevaar.

Duitsland heeft verreweg de hoogste elektriciteitsprijzen in Europa – voor consumenten en landbouwers. Onlangs zijn de prijzen weer gestegen, melden vergelijkingsportalen zoals Verivox – ook als gevolg van de nieuwe CO2-belasting – en de beloofde lastenverlichting is uitgebleven.

De federale Rekenkamer had zich in 2016 en 2018 al over de kwestie gebogen. Deze kwam toen tot de conclusie dat “de energietransitie onvoldoende wordt gecoördineerd en slecht wordt beheerd.”En dat de enorme inspanning en de grote lasten voor de burgers en de economie niet in verhouding stonden tot de “magere opbrengst” tot dan toe.

Daarom buigt de Rekenkamer zich na drie jaar opnieuw over de uitvoering van de ‘Energiewende’. Maar het resultaat is niet veel beter: “Een grote inspanning in combinatie met aanzienlijke uitgaven en kosten blijft een kernelement van de energietransitie.”

Ditmaal lag de nadruk van de studie op de continuïteit van de voorziening, de betaalbaarheid van elektriciteit en het effect op het concurrentievermogen van de economie.

Feit is in ieder geval dat Duitsland momenteel de hoogste elektriciteitsprijzen in Europa en de wereld heeft – en het ziet er niet naar uit dat dit in de afzienbare toekomst zal veranderen.

Concurrentiekracht in gevaar – elektriciteitsprijzen blijven stijgen

Tot voor kort zijn de elektriciteitsprijzen in Duitsland gestegen – tot iets minder dan 31 cent per KWh bij de laatste telling. Volgens het oordeel van de Rekenkamer ziet het er momenteel echter niet naar uit dat de prijzen zullen dalen, integendeel! Het resultaat van het onderzoek is “ontnuchterend”, aldus de Rekenkamer in zijn controleverslag.

De kern van de kritiek is dat “een betrouwbare en redelijk geprijsde levering van elektriciteit aan particuliere huishoudens en de industrie steeds twijfelachtiger wordt”. Bovendien is de voorzieningszekerheid onderhevig aan risico’s waarvan de Duitse regering niet volledig op de hoogte is.

Omdat: de controle op de continuïteit van de voorziening fragmentarisch is; en “betaalbaarheid” nog steeds niet meetbaar is. Het resultaat is: de op zich noodzakelijke energietransitie, de acceptatie ervan en het concurrentievermogen van Duitsland komen hierdoor in gevaar. De Rekenkamer is dan ook van oordeel dat het toezicht op de continuïteit van de elektriciteitsvoorziening moet worden uitgebreid.

Bovendien moeten dringend scenario’s worden ontwikkeld die een volledig en realistisch beeld geven van de huidige ontwikkelingen en de bestaande risico’s, zo luidt het verder. De elektriciteitsprijzen zouden kunnen blijven stijgen indien het huidige stelsel van heffingen en belastingen wordt gehandhaafd, benadrukt de Rekenkamer, die het nog steeds noodzakelijk acht het stelsel van door de overheid gereguleerde energieprijscomponenten fundamenteel te hervormen.

De Rekenkamer staat kritisch tegenover de geplande onttrekking van de EEG-heffing aan de inkomsten uit de certificatenhandel en aan de begrotingsmiddelen. Zij ziet dit als een extra last voor alle belastingbetalers. “Dit kan alleen maar de effecten van het niet-functionerende prijssysteem verhullen”, aldus de Rekenkamer.

Aannames te optimistisch – aanzienlijk leveringstekort

Hoewel de elektriciteitsprijzen voor de Duitse industrie slechts half zo hoog zijn als voor de consument, zijn zij ook veruit de hoogste in Europa. Dit brengt het concurrentievermogen van de Duitse industrie in gevaar – zo heeft de Rekenkamer vastgesteld.

Volgens de Rekenkamer moet de continuïteit van de elektriciteitsvoorziening worden gemeten en geëvalueerd aan de hand van indicatoren en drempelwaarden. Het toezicht is echter onvolledig ten aanzien van de criteria van betrouwbaarheid van de voorziening en veiligheid van het systeem, aldus de kritiek. De monitoring tot op heden zegt echter niets of nauwelijks iets over essentiële aspecten.

Daartoe behoren de aspecten uitbreiding van het net en energie-opslag, onderhoud van het net, stabiliteit van het net of storingen in de voorziening. Volgens de Rekenkamer moet hier dringend iets aan worden gedaan. Voor andere criteria is de beoordeling gebaseerd op onrealistische of achterhaalde veronderstellingen. Ze zijn deels te optimistisch en deels ongeloofwaardig, zo gaat het verder.

De bondsregering heeft bijvoorbeeld niet voldoende rekening gehouden met de geleidelijke afschaffing van steenkool. Hierdoor blijft er een capaciteitskloof over van 4,5 gigawatt – gelijk aan de output van vier grote conventionele elektriciteitscentrales. Daarbij komen nog de haperende uitbreiding van het net en de beperkte grensoverschrijdende uitwisselingscapaciteiten. Beide aspecten hebben een aanzienlijke invloed op de continuïteit van de voorziening.

Tot nu toe is er geen worst case scenario

De Rekenkamer staat ook kritisch tegenover de nieuwe plannen voor de productie van waterstof en de ‘elektrificatie’ van verwarming en vervoer. Dit komt doordat zij een aanzienlijke toename van de vraag naar elektriciteit veroorzaken. Tegelijkertijd kan echter aanzienlijk minder elektriciteit worden opgewekt uit wind en zon in jaren met extreem weer, vervolgt het rapport.

In het verslag wordt dan ook kritiek geuit op het feit dat “geen enkel scenario is onderzocht waarin verschillende factoren die reeds te voorzien zijn en een negatief effect op de voorzieningszekerheid kunnen hebben, samenkomen. Kortom, een “worst case” scenario – stresstest ontbreekt dus.  Dit zou een mogelijke stroomstoring en de gevolgen daarvan omvatten. Het verantwoordelijke Bondsministerie van Economische Zaken moet daarom zijn toezicht op de leveringszekerneid van elektriciteit uitbreiden en aanpassen.

De Rekenkamer beveelt daarom nogmaals dringend aan om uitgebreide, actuele en realistische scenario’s te onderzoeken; dit omvat ook een worst case scenario waarin verschillende te voorziene risico’s samenkomen.

Hoge elektriciteitsprijzen brengen concurrentievermogen in gevaar

De energietransitie verandert de structuur van de elektriciteitsvoorziening fundamenteel, zo heeft de Rekenkamer vastgesteld. Hernieuwbare energiebronnen worden uitgebreid, terwijl het aandeel van beheersbare, conventionele energiecentrales afneemt. Tegelijkertijd zijn er knelpunten in het netwerk.

Al in 2018 had de Rekenkamer opgeroepen tot transparantie over wat de Bondsregering verstaat onder betaalbaarheid van de energietransitie. Op dit punt wordt in het verslag een zeer magere balans opgemaakt: het Ministerie van Economische Zaken heeft nog steeds niet bepaald wat zij onder een goedkope en efficiënte elektriciteitsvoorziening verstaat. Tot welk niveau elektriciteit als laaggeprijsd wordt beschouwd, is de vraag.

Verder staat er: “De hoge elektriciteitsprijzen voor particuliere huishoudens en voor het midden- en kleinbedrijf geven reden tot bezorgdheid. Dit brengt de aanvaarding van het opwekkingsproject in gevaar. En het brengt het concurrentievermogen van Duitsland in gevaar”. De energietransitie verandert de structuur van de elektriciteitsvoorziening fundamenteel, zo merkt de Rekenkamer op. Hernieuwbare energiebronnen worden uitgebreid, terwijl het aandeel van beheersbare, conventionele energiecentrales afneemt. Tegelijkertijd zijn er knelpunten in het netwerk. Deze ontwikkelingen stellen het elektriciteitssysteem voor grote uitdagingen.

Dit komt doordat de sterk fluctuerende stroomopwekking uit wind en zon leidt tot sterk wisselende belastingsstromen in de netten. Om de netten stabiel te houden, verlenen de netbeheerders systeemdiensten. De kosten hiervoor worden echter ook gedragen door de eindverbruikers via de netwerktarieven, zo merkt de Rekenkamer op.

Bronnen hier en hier.

***