De regering ondermijnt de rechtsstaat in windturbinezaak – nieuw leiderschap is gewenst

“Het is tijd voor Nieuw Leiderschap, een nieuwe bestuurscultuur waarin de belangen van de burger voorop staan”. Dat is het credo van de Tweede Kamer in recente debatten. Op de zitting van de Raad van State op 6 april jl. werd duidelijk, dat deze nieuwe bestuurscultuur nog niet is doorgedrongen tot de regering. De regering zet de Raad van State aan tot het misbruik maken van Europees recht om de energiebedrijven te bevoordelen en de burger in de kou te laten staan. Ook de Raad van State geeft er geen blijk van dat zij het Nieuw Leiderschap heeft omarmd. Waar blijft het Nieuw Leiderschap in windturbine kwesties?

Een gastbijdrage van Kees Pieters (NederWind).

Twee rollen: Rechtsstaat en beleidsmaker

De regering heeft twee rollen.

Aan de ene kant is zij de uitvoerende macht en daarmee een onderdeel van de Trias Politica, onze rechtsstaat. In die rol is zij verantwoordelijk voor het in stand houden van die rechtsstaat, verantwoordelijk voor de maatschappij en het welzijn van haar burgers.

Aan de andere kant is zij een maatschappelijke speler, die een bepaald beleid wil uitvoeren. In die hoedanigheid gedraagt zij zich, net zoals burgers en bedrijven, als een partij die bepaalde zaken voor elkaar wil krijgen.

Soms botsen die twee rollen. In dat geval is de rol van de Trias Politica, de rol van de rechtsstaat, van een hogere orde en van zwaarder belang dan de rol als maatschappelijke speler, die een beleid wil uitvoeren. De Trias Politica rol zou altijd moeten prevaleren.

Verplichtingen Raad van State en “Acte Claire”

De overlastregels voor windturbines in Nederland zijn in strijd met het Europees recht. Dit is inmiddels overduidelijk door uitspraken van het Europees Hof in Wallonië (d’Oultremont – 2016) en Vlaanderen (Nevele – 2020). De Raad van State, als hoogste bestuursrechter, is WETTELIJK VERPLICHT om bindend (zgn. prejudicieel) advies te vragen aan het Europees Hof van justitie, wanneer een dergelijke Europese kwestie voorligt (artikel 267, VWEU). Om het Europees Hof te ontlasten is de “Acte Claire” ingevoerd. Als een Europese kwestie voorligt, waarvan het overduidelijk is, wat de uitspraak van het Europees Hof zou zijn, dan hoeft de hoogste rechter, in dit geval de Raad van State, geen bindend advies te vragen. De Raad van State zou misbruik kunnen maken van de “Acte Claire” door in een geval waar een uitspraak van de Europese rechter hen niet zou uitkomen, te zeggen, dat de zaak zo simpel is dat de Europese rechter er niet naar hoeft te kijken.

Wetsovertreding Raad van State

Op 3 april heeft de Raad van State de wet overtreden door geen VERPLICHT bindend advies te vragen aan het Europees Hof. Dit gebeurde in de zgn. Battenoord-zaak, waarin de uitspraak van het Hof over de zaak d’ Oultremont voorlag. Als de Raad van State zich aan de wet had gehouden waren alle verleende en te verlenen vergunningen voor windturbines in Nederland onrechtmatig geweest. Door als hoogste rechterlijke instantie de wet te overtreden heeft de Raad van State de rechtsstaat ondermijnd.

Regering zet Raad van State aan tot misbruik Europees recht

Op 6 april 2021 werd in een zitting van de Raad van State besproken of de Nederlandse overlastregels van windturbines geldig zijn volgens Europees recht. Voor een heldere rechtsgang en een juiste interpretatie van het Europees recht is het noodzakelijk en is de Raad van State dus VERPLICHT bindend advies te vragen aan het Europees Hof. Van de regering mocht worden verwacht, dat zij in haar rol van uitvoerende macht en dus een onderdeel van de Trias Politica, het vragen van dit bindend advies zou steunen.

Het tegendeel is echter waar. Tijdens de zitting werd duidelijk, dat de regering de Raad van State oproept om in deze zaak de “Acte Claire” in te roepen en daarmee het Europees recht buiten de deur te houden. Hier prevaleert dus de rol van de regering als beleidsmaker (bouw windturbines) boven haar rol als onderdeel van de rechtsstaat (bescherm burgers tegen overlast).

De regering roept de Raad van State dus op om misbruik te maken van zijn positie. We zullen binnenkort zien of de Raad van State zijn rug recht houdt. Van een nieuwe bestuurscultuur, waarin de belangen van de burger worden gediend i.p.v. geschaad is bij de regering in ieder geval nog geen sprake. Het bevorderen van de belangen van het ministerie, die in dit geval parallel lopen met de belangen van de subsidieslurpende energiebedrijven, heeft prioriteit boven het in stand houden van de rechtsstaat.

Tijdens de zitting van 6 april jl. uitte de Raad van State zijn bezorgdheid over de gevolgen van het Europees recht voor de windmoleninvesteerders. Hij uitte die bezorgdheid echter niet over de negatieve gevolgen van windturbines voor omwonenden, nu de Europese wetsbescherming geen toepassing vindt. Hieruit blijkt een neiging, ook bij de Raad van State, om de belangen van regeringsbeleid en investeerders zwaarder te wegen dan de belangen van burgers.

Nieuw leiderschap

Kees Pieters.

Ten onrechte beperkt de discussie over Nieuw Leiderschap zich momenteel tot de relatie van de regering met de Tweede Kamer. Het moge duidelijk zijn, dat zowel bij de Raad van State als bij de ambtelijke top en beleidsmakers van de ministeries een ingrijpende cultuurverandering nodig is om de burger centraal te stellen. Momenteel is het enige credo op de ministeries: Houd de minister uit de wind. Wanneer dit echter schuurt met de belangen van de burger en de rechtsstaat moeten ambtenaren hun eigen verantwoordelijkheid nemen. Ambtenaren zouden de bevoegdheid moeten hebben en ook de noodzaak moeten voelen om in een dergelijk geval op eigen initiatief de Tweede Kamer in te lichten over een dreigend conflict met burgerbelangen en de rechtsstaat.

Ir. Kees Pieters (NederWind).

***