Een bijdrage van Ap Cloosterman.

Evenals vele andere landen, wordt Nederland met een ongekende opeenstapeling van – deels vermeende maar ook èchte – problemen geconfronteerd, zoals uitstoot kooldioxide (CO2) (een modelmatig-gegenereerd virtueel probleem); uitstoot stikstof (NH3 en NOx) (een modelmatig-gegenereerd virtueel probleem), het welzijn van gezinnen van vele veeboeren: onteigenen, verplicht verhuizen, geen uitzicht voor opvolgers, ongekende emoties (een reëel probleem), gezondheidsproblemen en overlast windturbines (een reëel probleem), treuzelen met plaatsing van kerncentrales (een reëel probleem), gebrek aan duidelijke informatie over kernenergie aan de burger (een reëel probleem), elektriciteitstekorten of overschotten (een reëel probleem). verzwaring elektriciteitsnet (een reëel probleem), van het gas af (een vermeend probleem), gaswinning in Groningen (problematisch), aanschaf en installatie van warmtepompen (zou niet moeten), verstoken van houtpellets in centrales (zou niet moeten), kolencentrales heropenen (z.s.m.), inzicht kosten energietransitie en CO2-uitstootvermindering (z.s.m.), enorme onverantwoorde uitgaven door de overheid aan RES-taken (zou niet mogen), enz. enz.

Voor de oplossing van een aantal van deze problemen biedt overheidsbeleid geen soelaas. Integendeel, het huidige beleid leidt slechts tot nóg grotere problemen. Een luidruchtige minderheid zet de toon en de zwijgende meerderheid kijkt lijdzaam toe.

We zullen een tweetal thema’s nader toelichten:

Uitstoot Kooldioxide (CO2)

Vanaf de industriële revolutie speelde CO2 een matige rol in de opwarming van de Aarde (0,3⁰C op de totale opwarming van 1,2⁰C). De gemiddelde afgifte van IR-straling uit de Aarde, die door CO2 kan worden geabsorbeerd (4,2 en 15 μm), blijkt nu onvoldoende te zijn om al het aanwezige CO2 “te voeden”. Deze uitspraak wordt ondersteund door:

Dr. ir. Frans van den Beemt (fysicus):
Zelfs een verdubbeling van het CO2 gehalte in onze atmosfeer heeft geen effect op de opwarming of afkoeling van de Aarde.

Prof. dr. Hermann Harde (Helmut Schmidt University, Hamburg):
Over de afgelopen eeuw is de gemiddelde temperatuurverhoging van de Aarde onder invloed van CO2 met 0,3⁰C toegenomen. Aangezien slechts ongeveer 15% van de wereldwijde CO2-toename van antropogene (menselijke) oorsprong is, blijft slechts 15% van 0,3°C, d.w.z. minder dan 0,05°C over, wat kan worden toegeschreven aan de mens.

Em. Prof. dr. Wim Witteman
De absorptie van thermische emissie uit de Aarde door CO2 vindt plaats op golflengten rond 15,5 en 4,3 micron. De absorptie is beperkt tot smalle frequentiegebieden. Ongeveer minder dan 10% van de infraroodflux die binnen de absorptiebanden van CO2 valt, zal worden geabsorbeerd.

Wijlen prof. Freeman Dyson
De voordelen van extra CO2 wegen op tegen de eventuele negatieve effecten.  In veel opzichten is het verhoogde kooldioxide in de atmosfeer gunstig en dat het de biologische groei, landbouwopbrengsten en de kwaliteit van de bossen verhoogt.

Prof. dr. W. Happer en prof. dr. W.A. Van Wijngaarden
Een CO2 verdubbeling zal veel minder opwarming tot gevolg hebben dan wat het IPCC beweert.

Clintel
Het geologische archief onthult dat het klimaat op Aarde varieert zolang de planeet bestaat, met natuurlijke koude en warme fasen. De Kleine IJstijd eindigde pas in 1850. Daarom is het geen verrassing dat we nu een periode van opwarming doormaken.
Klimaatmodellen hebben veel tekortkomingen en zijn in de verste verte niet plausibel als mondiaal beleidsinstrument. Ze blazen het effect van broeikasgassen zoals CO2 op. Bovendien negeren ze het feit dat het verrijken van de atmosfeer met CO2 gunstig is.

Er is geen klimaatnoodtoestand. Daarom is er geen reden tot paniek en alarm. Wij zijn sterk gekant tegen het schadelijke en onrealistische netto-nul CO2-beleid dat voor 2050 wordt voorgesteld.

31.478 Amerikaanse wetenschappers en professionals
De petitie, “Global Warming Petition Project”, drong er bij de Amerikaanse regering op aan om het Kyoto-project van 1997 over de opwarming van de Aarde te verwerpen. De petitie had 31.478 ondertekenaars, waarvan 9029 gepromoveerde wetenschappers:

Er is geen overtuigend wetenschappelijk bewijs dat uitstoot van kooldioxide, methaan of andere broeikasgassen in de nabije toekomst een catastrofale opwarming van de atmosfeer van de Aarde veroorzaakt of dreigt te veroorzaken. Bovendien is er substantieel wetenschappelijk bewijs dat de toename van kooldioxide in de atmosfeer talrijke gunstige effecten heeft op de natuurlijke omgeving van de planten en dieren op Aarde. De voorgestelde limieten voor broeikasgassen zouden het milieu schaden, de vooruitgang van wetenschap en technologie belemmeren en de gezondheid en het welzijn van de mensheid schaden.

Met name mevrouw Von der Leyen, mevrouw Minnesma en de heren Timmermans, Samsom, Nijpels, Rotmans en vele Nederlandse en Europese politici zijn fanatiek gekant tegen een onschuldig groeibevorderend gas, CO2, terwijl er nog tientallen andere veroorzakers zijn van een veranderend klimaat.

De Zon en niet de menselijke uitstoot van CO2 zou de belangrijkste oorzaak kunnen zijn van de opwarming van de Aarde in de afgelopen decennia.


Deze kaart toont het verschil van veranderende wereldwijde oppervlaktetemperaturen sinds 1884. Blauw geeft gebieden aan die koeler zijn dan gemiddeld. Donkerrood duidt op gebieden die warmer zijn dan gemiddeld. Gegevensbron: NASA/ GISS.

Opvallend is, dat de aardse opwarming vooral het noordelijk halfrond betreft. Als CO2 de voornaamste oorzaak zou zijn, dan zou een gelijkmatige opwarming van de Aarde eerder te verwachten zijn.

Al in 2009 zei Freeman Dyson, dat de opwarming van vandaag grotendeels beperkt is tot het noordpoolgebied. Dat betekent dus, dat alle acties om CO2 te reduceren nauwelijks effect zullen hebben op een aardse opwarming en dat dus een energietransitie om deze reden geen effect heeft.

Met de afsluiting van het Russische GAZPROM aardgas is de volledige start van onze schone kolencentrales verantwoord en zeker nu China 200 kolencentrales gaat openen en India haar kolencentrales gaat verdubbelen. De enkele Nederlandse kolencentrales vormen een micro druppel op een gloeiende plaat.

Stoppen met het plaatsen van windmolens op land. Stoppen met de geldverslindende RES-organisaties. Voorlopig het gas er op houden door aankoop bij andere leveranciers om elektriciteit problemen te voorkomen. Een volledige start van de schone kolencentrales en haast maken met het bouwen van kerncentrales.

Uitstoot Stikstof (NH3 en NOx)

De Habitatrichtlijn (zie 1) van de Europese Unie vereist dat elk EU-land vanwege de biodiversiteit haar bedreigde planten en dieren beschermt. Een van de aspecten waarop gelet moet worden is de stikstof, die neerslaat in natuurgebieden. De EU legt zelf geen stikstofnorm op, maar stelt dat een land moet voorkomen dat de kwaliteit van het leefgebied hierdoor ‘significant’ wordt aangetast. Denk bijvoorbeeld aan wat op de heide gebeurt: er verdwijnen bloemen en insecten en er groeit steeds meer gras.

Nederland: Onder de oude regels (het Programma Aanpak Stikstof, kortweg PAS) gold dat een project of activiteit bij een Natura 2000-gebied geen vergunning nodig had als er per jaar per hectare niet meer dan 0,05 mol stikstofneerslag (ongeveer 0,7 gram) zou zijn. Door de uitspraak van de Raad van State is die drempelwaarde afgeschaft en mag er helemaal geen stikstofneerslag meer plaatsvinden.

In Duitsland ligt de drempel op 7,14 mol (100 gram) stikstofneerslag per hectare per jaar. Bovendien hanteren de Duitsers nog een foutmarge van 20 procent, omdat de rekenmodellen niet erg nauwkeurig zijn. Zie 2.

Bij de stikstofcrisis van de laatste jaren draait het om twee stofjes: stikstof uit verkeer (NOx) en stikstofverbindingen uit boerenbedrijven, meestal in de vorm van ammoniak (NH3). Deze slaan neer in de natuur en werken als voedingstof. Daardoor groeien sommige planten beter dan anderen. En dat bedreigt de biodiversiteit.

De stikstofverbindingen veroorzaken smog en fijnstof. Daardoor kunnen gezondheidsproblemen ontstaan, zoals astma. Stikstof is waarschijnlijk de reden dat 8000 kinderen in Nederland astma hebben. In juni 2020 kwam de commissie-Remkes met het oordeel: De stikstofuitstoot moet in 2030 gehalveerd zijn ten opzichte van 2019. Zie 3.

Planten- en diersoorten verdwijnen uit Nederland door de overmaat aan stikstof. Met name op droge zandgronden zoals de op Veluwe, verzuurt de bodem door de overmaat aan ammoniak. Hierdoor verdwijnen belangrijke mineralen uit de bodem. Het calciumgebrek leidt onder meer tot grote problemen bij koolmezen (dunne eierschalen en kuikens met gebroken pootjes) en eikensterfte. Terwijl het in veel bossen best goed gaat met de vogelstand, daalt het aantal broedvogels op de stikstofgevoelige hoge zandgronden al dertig jaar.

Dat verlies is een direct gevolg van stikstof in de natuur. Stikstof zorgt ervoor dat mineralen snel vergaan. Ze verdwijnen uit de toplaag van de bodem, ten nadele van bomen en planten die mineralen voor hun groei nodig hebben. Zomereiken bijvoorbeeld, die kwijnen langzaam weg. Hun bladeren bevatten minder voedingsstoffen voor rupsen. En dus ook voor vogels die rupsen eten. Juist rupsen zijn voor opgroeiende kuikens van levensbelang. Bij mezen is de schade van het broedsel al aangetoond, maar waarschijnlijk geldt het voor veel meer vogels op de droge zandgronden. De hele keten raakt ontwricht.” Zie 4.

Van oudsher groeien bramen vooral op rijkere gronden en in oude bossen, maar nu veroveren ze dankzij stikstof ook de voedselarme zandgronden. Dat gaat ten koste van struikheide, pilzegge, tormentil, havikskruid en vele andere planten. Daarmee verdwijnen ook de wilde bijen, graafwespen en vlinders die van deze planten afhankelijk zijn. De natuur wordt steeds verder uitgekleed.” Zie 5.

Wel zien we in onderstaande grafiek hoe de stikstofdepositie (= vermestende depositie) sinds 1990 is gedaald. ‘Gereduceerd stikstof’ is ammoniak en opgelost ammoniak in regenwater. Dit wordt aangeduid als NHx. ‘Geoxideerd stikstof’ zijn stikstofoxiden en opgeloste stikstofoxiden in regenwater. Dit wordt aangeduid als NOy.


Op 17 mei 2022 is in OpinieZ een artikel van Rutger van den Noort uitgebracht onder de titel “Vastgelopen stikstofdossier verdient nieuwe start”. De modellen waarop het stikstofbeleid is gebaseerd zijn onbruikbaar. Bovendien is er geen enkele sprake van een wetenschappelijke en onafhankelijke beoordeling. Tot slot worden er tien concrete aanbevelingen gedaan. Zie 7.

Op 10 juni jl. hebben de ministers van der Wal en Staghouwer het doodsvonnis over onze veeboeren uitgesproken. Op onderstaand kaartje is af te lezen welke N2 besparingen per regio moeten worden doorgevoerd.

Kabinet grijpt hard in: forse stikstofvermindering in deze gebieden | RTL Nieuws

Eind juni organiseren de boeren een protestmanifestatie in Den Haag en ik vrees dat het er niet zachtzinnig aan zal toegaan. Met alle beperkingen, die de veeboeren te wachten staan zal never en nooit de norm van 0,7 gram per ha per jaar gehaald worden. Zelfs als alle veeboeren in Nederland zullen stoppen zal deze norm niet gehaald worden. Zie 6.

Stikstofbalans van Nederland (gemiddeld per hectare) zoals berekend met het EMEP-model. Import en export: stikstof dat in Nederland neerslaat vanuit het buitenland respectievelijk het deel van de emissies dat naar het buitenland verdwijnt. Alle getallen hebben de eenheid kg N/ ha en slaan op het oppervlak van Nederland inclusief wateroppervlak en moeten dus gerelateerd worden aan een emissie van 44 kg N/ha per jaar.

Ambtenaren zijn ervan overtuigd dat de norm gehaald zal gaan worden. De ambtenaren hebben kennelijk niet door, dat gassen geen grenzen kennen en dat betekent dat de buitenlandse import zeker niet lager zal worden dan 4,9 kg per ha per jaar. Zie bovenstaande figuur. Dat is dus 4900 gram per ha per jaar, dus ver boven de Nederlandse norm.

Het is dan ook onbegrijpelijk, dat de EU toestaat dat de verschillende landen verschillende normen hanteren. Bovendien zullen boeren in andere landen het werk overnemen, waardoor de totale uitstoot in Europa niet zal verminderen.

Overigens ben ik niet overtuigd van de schade die een overmaat NH3 aan het milieu aanricht. Ik woon zelf in de Gelderse Vallei, vlak tegen de Veluwe, en wij zijn omringd door veeboeren. Op de fiets ben ik gaan rondtoeren om de “schade” eens op te nemen. Ik zag een prachtig landschap met mooie groene bomen en struiken. Wel zie je langs de wegen het gras enorm groeien. Maar dat is door wat vaker maaien tegen te gaan.

Ook op de heide vormt de groei van gras de overhand, maar dat is door schapen en runderen te voorkomen. Wel zal de wolf uit Nederland moeten verdwijnen om de schapen en kalfjes in leven te houden.

De wolf hoort sowieso in Nederland niet thuis!

Het is ook mogelijk om voederplaatsen voor vogels in te richten waar kalk en andere essentiële voedingsstoffen worden gedropt. Er zullen misschien aan aantal beestjes het loodje leggen, zoals de brede geelrandwaterroofkever, maar in het verre verleden zijn ook heel wat soorten, zij het door natuurlijke oorzaken, verdwenen.

De te nemen maatregelen kosten natuurlijk geld, maar dit is een fractie van de vergoedingen die aan de veeboeren moeten worden betaald. En dan hebben we het nog niet eens over de ellende die boerengezinnen wordt aangedaan. Gezinnen worden kapot gemaakt! Dit is verschrikkelijk en Nederland onwaardig.

Mogelijke verbeteringen

De afgelopen jaren is door boeren en wetenschappers hard gewerkt om de impact van de veehouderij op klimaat en het milieu te verkleinen en emissies te verminderen. In samenwerking met partners uit de agrarische sector, waaronder het ministerie van Landbouw, Natuur en Visserij, is door Wageningen University & Research een nieuw onderzoeksprogramma gestart voor de betere benutting van meststromen, passend bij de opvattingen van kringlooplandbouw. In het onderzoeksprogramma “Betere stal, betere mest, betere oogst” wordt gekeken naar andere manieren om mest toe te dienen op het land en naar nieuwe stalsystemen. Zie 8.

Goed mestmanagement begint namelijk al in de stal. Het gescheiden opvangen en bewaren van urine en vaste mest is een belangrijke stap naar minder ammoniakemissie. Daarvoor zijn al verschillende methodes uitgewerkt voor zowel koeien als varkens, zoals emissiearme vloeren en varkenstoiletten. De veehouder kan met deze vloeren voorkomen dat er een grote hoeveelheid ammoniak wordt uitgestoten. Op dit moment is zo’n 20 procent van de rundveestallen in Nederland uitgerust met een emissiearme vloer.

Vrijloopstallen zijn ook een manier om de kwaliteit van mest te verbeteren. In vrijloopstallen lopen de koeien vrij rond op een vloer waar organisch materiaal, zoals stro of houtsnippers, zijn aangebracht. De mest vermengt met het organisch materiaal en wordt zo rijk aan voedingsstoffen. Dergelijke ruige stalmest heeft een gunstige invloed op de biodiversiteit op het land. De mest trekt namelijk wormen en insecten aan, waarmee weidevogels zich voeden. Bovendien blijven niet alleen fosfor en stikstof, maar ook essentiële sporenelementen en koolstof in de kringloop. Dit draagt bij aan een gezonde en weerbare bodem, die beter bestand is tegen droogte en hevige regenval. Zie 9 en 10.

Kringlooplandbouw is een vorm van landbouw waarbij het productieonderdeel is van een ecologisch systeem. Het is minder gericht op productiemaximalisatie en meer op het beperken van input van buiten, het hergebruiken van reststromen en met de inzet van biodiversiteit voor voedselproductie. Dat vraagt om een grote omschakeling voor boeren, maar ook voor de samenleving, die bereid moet zijn om meer te betalen voor haar landbouwvoedsel.

Als chemisch technoloog (ik heb dus geen landbouwkundige achtergrond) denk ik aan het volgende en probeer daarmee te helpen. In de stal en in de opslag van de gier ontsnapt al vrij veel ammoniak. Het enzym urease uit de poep zet het ureum uit de urine om in ammoniak. Het is dus van belang om urine en poep snel te scheiden. De urine, die een koe uitplast is ongeveer 38⁰C.

De oplosbaarheid van ammoniak neemt af bij een hogere temperatuur. Als het technisch mogelijk is om de urine tot 10⁰C af te koelen dan kan er ruim 2x zo veel ammoniak in oplossing blijven. Zie onderstaande grafiek.

Een andere methode zou kunnen zijn door ammoniakgas te leiden door een geconcentreerde fosforzuur-oplossing, waardoor ammoniumfosfaat wordt verkregen. Met deze reactie voorkom je dat er gasvormig ammoniak in de atmosfeer komt.

3NH3 + H3PO4 -> (NH4)3PO4
ammoniak fosforzuur ammoniumfosfaat

Ammoniumfosfaat wordt als component in een aantal kunstmeststoffen gebruikt, als bron van elementair stikstof. Fosfor is onmisbaar voor plantengroei en niet te vervangen. Mijn kennis over plantkunde is onvoldoende om te oordelen of dit een goed alternatief is. Wellicht zijn er lezers onder u die hierover kunnen oordelen.

Ap Cloosterman.

De teerling is geworpen

Uit de peilingen van 12 juni 2022 blijkt al hoe Nederland over het stikstofbeleid denkt:

D66 van 24 naar 12 zetels
VVD van 34 naar 23 zetels
JA21 van 3 naar 10 zetels
BBB van 1 naar 13 zetels

***

Bronvermeldingen
1 = Habitatrichtlijn | Beschermde natuur in Nederland (nederlandsesoorten.nl)
2 = Kan de ruime Duitse stikstofnorm ook in Nederland? | NOS
3 = Wat is stikstof en waarom is het een probleem? | NPO Kennis
4 =
Ons standpunt over stikstof | Natuurmonumenten
5 = Zwakke vogeltjes door te veel stikstof | Natuurmonumenten
6 = Stikstofproblematiek_-_emissies_en_depositie_van_stikstof_in_Nederland_-_TNO.pdf
7 = OpinieZ Vastgelopen stikstofdossier verdient nieuwe start
8 =
PPS Betere stal, betere mest, betere oogst – WUR
9 = Een gouden toekomst voor mest – WUR
10 = Mest | Landbouw | Aanpak Stikstof

***