Klimaat als religie

Greta Thunberg.

Door Thierry Godefridi.

Terwijl de Kerk terrein verliest, wint een ander geloof aan populariteit: de klimaatreligie. Dit is de analyse die Hannah Bethke, doctor in de politieke wetenschappen en journalist bij Die Welt, publiceerde in de zondageditie van de grote Duitse krant Die Welt am Sonntag op 10 december.

Ze verwijst in het bijzonder naar de verklaring van de katholieke aartsbisschop van Berlijn, Heiner Koch, op de zender van de RBB (de openbare audiovisuele dienst voor de deelstaten Berlijn en Brandenburg) in 2019 toen hij te midden van de euforie van de klimaatmarsen, Palmzondag herdacht, die de aankomst van Jezus in Jeruzalem viert en het begin van de Goede Week markeert.

‘Het zij verre van mij om van Greta een vrouwelijke messias te maken door haar met Jezus te vergelijken’, zei hij.

Maar de samenleving en de Kerk hebben nog steeds behoefte aan ware profeten

… die de aandacht vestigen op disfuncties en foutieve ontwikkelingen en die oplossingen voorstellen – zelfs als deze niet unaniem worden goedgekeurd.

Aan protestantse kant had Heinrich Bedford-Strohm, president ten tijde van de Raad van de Evangelische Kerk in Duitsland (EKD), gewaarschuwd voor het sacraliseren van Greta, meldt Hannah Bethke, maar de protestantse bisschop Christian Stäblein verklaarde niettemin ook dat Greta “iets profetisch” had. Sommigen, zo schrijft de journalist van Die Welt, hebben zelfs gesproken over een ‘wake-up-beweging’ (Erweckungsbewegung).

Sacralisering van de klimaatbeweging

De trend naar een groenere theologie zet zich voort, merkt ze op, vooral onder protestanten maar ook onder sommige katholieken, alsof de kerken niet langer wisten waar ze hun geloof moesten plaatsen. Ze ziet in ieder geval een verband tussen de ontheiliging van de Kerk en de vergoddelijking van de klimaatbeweging. Als de Kerk haar monopolie als bemiddelaar van transcendentale waarheid heeft verloren, is religie niet verdwenen. De christelijke leitmotieven van schuld en berouw zijn vandaag de dag nog steeds relevant: we beschuldigen onszelf, we bekennen, we doen donaties, we bekeren, we zetten anderen aan de schandpaal.

De Duitse historicus Volker Reinhardt, docent aan de Universiteit van Fribourg, beschouwt het als een vorm van handel in aflaten, ‘een industrie van ecologische schuldgevoelens’. Het dogma is niet verdampt, het is gerecycled.

De observatie dat het verlies aan geloof in de geseculariseerde wereld vormen van vervangende religies voortbrengt, is niet nieuw. Echter, vervolgt Hannah Bethke, bij de psychoanalyticus en sociaal filosoof Horst-Eberhard Richter, auteur van Der Gotteskomplex (Het Godcomplex), zou kunnen worden aangenomen dat het verlies van geloof aanleiding had gegeven tot een ‘dorst naar almachttechniek’. Moeten we ons niet afvragen of het van nu af aan niet de klimaatactivisten zijn die gegrepen worden door een waan van almacht om de wereld opnieuw vorm te geven volgens hun millenniumovertuigingen, zonder zich zorgen te hoeven maken over de gevolgen?
​
Idealisering, essentie van religieus denken

In The Elementary Forms of Religious Life (1912), het essay waarin hij probeert uit te leggen wat een samenleving samenbindt en welke invloed dit heeft op het logisch denken, stelt de Franse socioloog Emile Durkheim dat

… de mens een natuurlijk vermogen heeft om te idealiseren, dat wil zeggen: het vervangen van de wereld van de werkelijkheid door een andere wereld waarin hij zichzelf door middel van gedachten transporteert. Alleen de mens beschikt over dit vermogen en idealisering is een essentieel kenmerk van religies.

Als het collectieve leven, wanneer het een bepaalde mate van intensiteit bereikt, het religieuze denken doet ontwaken,’ legt hij uit, ‘is dat omdat het een staat van transcendentie bepaalt die de levensomstandigheden verandert.

De vitale energieën zijn overmatig opgewonden, de hartstochten levendiger, de sensaties sterker; er zijn er zelfs enkele die alleen op dit moment voorkomen. De mens herkent zichzelf niet; hij voelt zich getransformeerd en als gevolg daarvan transformeert hij de omgeving om hem heen. Kortom, over de werkelijke wereld waarin zijn seculiere leven zich afspeelt, legt hij een andere wereld die in zekere zin alleen in zijn denken bestaat, maar waaraan hij, in relatie tot de eerste, een soort hogere waardigheid toeschrijft. In dit opzicht is het dus een ideale wereld.

Voor Durkheim is de creatie van dit ideaal geen supererogatoire daad waardoor een samenleving zichzelf voltooit, maar juist de daad waardoor een samenleving periodiek wordt gemaakt en opnieuw gemaakt. Een samenleving kan zichzelf niet creëren of herscheppen zonder tegelijkertijd het ideaal te creëren.

Hannah Bethke benadrukt het feit dat de sacralisering van politieke gedachten en bewegingen kan leiden tot fanatisme en intolerantie, naar burgerlijke ongehoorzaamheid en directe actie, bijvoorbeeld door de milieubeweging (The last generation, Extinction Rebellion) vanwege haar manicheïstische visie op sociale discriminatie. Gustave Le Bon zei verder niets over de dynamiek die aan het werk is in de psychologie van menigten, de mogelijkheid om ze te manipuleren en hun destructieve vermogen.

Thierry Godefridi.

Helaas schreef Stefan Zweig in Conscience versus Violence over idealisten en utopisten:

de macht stuwt naar almacht, de overwinning naar het misbruik van de overwinning; in plaats van tevreden te zijn met het feit dat zoveel mensen hun persoonlijke waanzin hebben overwonnen, die bereid zijn ervoor te leven en er zelfs voor te sterven, geven deze conquistadores zich allemaal over aan de verleiding om de meerderheid in een totaliteit te transformeren en willen ze ook hun dogma opleggen aan de buitenstaanders.

En hoe vaak heeft

… een kleine, maar actieve, sterk gemotiveerde minderheid niet zijn toevlucht genomen tot terreur om de luie meerderheid te intimideren?

De opkomst van Calvijn in Genève in de 16e eeuw, het onderwerp van Zweigs essay, was hiervan een voorbeeld.

***

​Bron hier.

***