Arnold van Vliet.

Door Rypke Zeilmaker.

Net als bij corona gebruiken overheden en hun academische instituties psychologische manipulatie om klimaatbeleid te verkopen. Recent gepubliceerd internationaal onderzoek in Science Advances, laat echter zien dat angstige verhalen alleen gelovigen motiveert tot ander gedrag. Bovendien zeggen enquête-uitkomsten weinig over werkelijke motivatie.

Vrijwel dagelijks raakt de mediaconsument gebombardeerd door als ‘deskundige’ opgevoerde academici, die oproepen tot ‘grootschalige verandering’. Zij presenteren als aanleiding dan een ‘consensus’ van ‘duizenden wetenschappers’ met een alarmerend verhaal over het klimaat. Zonder in te gaan op de inhoud van claims, kan de mediaconsument ook de overredingstechniek in de verhalen herkennen. Op die wijze kun je met gezonde distantie naar het waarom van ‘het nieuws’ kijken, en je eigen oordeel vormen: Wat willen ze met mij bereiken? Klopt dit met eigen ervaringen?

Een oudgediende in deze techniek op klimaatgebied is Wagenings bioloog Arnold van Vliet. Met zijn ‘natuurkalender’ schrijft hij al vijftien jaar in de media vrijwel iedere verandering in weer en natuur op het conto van ‘de westerse mens’. Deze stelde maandag 10 juni dit jaar voor de NOS dat het natte voorjaar en de overdaad aan naaktslakken rond huizen ‘onze schuld’ zijn. Het door de ruime meerderheid als donker en koud ervaren voorjaar zou een kwestie van ‘perceptie’ zijn. Want het ‘warmste voorjaar ooit’ vond plaats. “Vanaf nu wordt het alleen maar extremer met onverwachte gebeurtenissen”, stelde Van Vliet als verkoper van kostbare klimaatpolitiek van de overheid.

De timing van het bericht was opvallend. Van Vliet kreeg van de NOS publiciteit voor zijn nieuw opgerichte lobbygroep ‘Europe For Nature’. Wageningse academici gebruiken die nieuwe stichting als actiegroep voor het redden van de omstreden geraakte Green Deal van Frans Timmermans. Om politieke lobby het cachet te geven van wetenschappelijke noodzaak, stelt Europe For Nature op hun website: “Decennia van onderzoek door tienduizenden wetenschappers laten geen ruimte voor twijfel.” Vervolgens openen zij met een gelieerde economische denktank Postgroei de aanval op ‘het kapitalisme’…

‘Nederlanders willen meer klimaatbelasting betalen’
Deskundigen-consensus, sociale autoriteit is één verkooptechniek voor politiek. Een andere veel gebruikte techniek is die van de opiniepeiling via een enquête. Zo wordt een sociale autoriteit gefabriceerd, ‘de groepsmeerderheid’, of ‘De Nederlander’ die het gewenste beleid zou voorstaan… Meteen de volgende dag op 11 juni zou volgens een nieuwe enquête blijken, dat Nederlanders best vier uur meer willen werken voor een ‘schoner en veiliger Nederland’. Afzender was de stichting NL2025 van onder meer Feike Sijbesma (oud-CEO DSM) en Jan Peter Balkenende.

Zij startten deze enquête-serie in 2015, onder de vlag ‘Namens Nederland’. De naam maakt tevens aanspraak op groepsgevoel, met deelnemers op de website in groepsfoto afgebeeld in Oranje voetbalshirt. “Bijna 90 procent van de Nederlanders is bereid vier uur meer te werken”, stelde Laurens van Vliet van de stichting na de enquête.

“Die extra arbeid zwengelt de economie aan en vergroot de belastinginkomsten van de overheid. Die kan daardoor weer meer investeren in maatregelen voor het klimaat.”

Maar wie kent in zijn omgeving mensen, die meer belasting willen betalen voor klimaatplannetjes van multinationals als DSM? NL2025 is namelijk een evenknie van de Dutch Sustainable Growth Coalition, opgericht door Sijbesma en voorgezeten door Balkenende. Multinationals als Shell en DSM ijveren daarin voor massieve (publieke) kapitaalinjecties voor ‘het klimaat’, 15 duizend miljard euro voor 2030… Bij anders gestelde vragen over het zelfde onderwerp, zou mogelijk ook een andere uitkomst volgen van wat ‘de Nederlander’ zou willen.

Negative Emotion Induction
Het fabriceren van (schijnbare) publieke instemming (‘manufacturing consent’) met plannen van een lobbygroep wordt al tenminste een eeuw gebruikt. Complete oorlogen tot de Amerikaanse invasie in Irak zijn op deze wijze verkocht. Maar lukt het ook om ‘de strijd tegen klimaatverandering’ populairder te maken, nu burgers de onkosten voelen op de energierekening? Zo komen we bij de derde techniek, het inspelen op angst met gebruik van psychologische manipulatie.

Hoe je burgers kunt bewegen tot radicaal en kostbaar klimaatbeleid, is onderwerp van internationaal psychologisch onderzoek, zoals van gedragspsychologen van onder meer het Swiss Center for Affective Sciences. Zij publiceerden hun bevindingen uit internationaal onderzoek in de studie ‘Addressing climate change with behavioural science’, die dit voorjaar verscheen in Science Advances. De onderzoekers schrijven dat er ‘mondiale gedragsverandering’ nodig is, om de klimaatagenda van de Verenigde Naties te doen slagen. Maar ze schrijven ook dat het ‘onbekend is welke strategie werkt om mensen hun klimaatgeloof te veranderen’. Om te kijken wat werkt, gingen teams van psychologen in 63 landen gedragsproeven doen met in totaal zestigduizend deelnemers. Zij toetsten met welke strategie zij mensen hun geloof en daarmee gedrag veranderen kunnen.

Daarbij turfden ze de resultaten op vier gebieden van wat ze ‘climate mitigation outcomes’ noemen. Veranderen mensen na de proef van geloof, zijn ze bereid om voorgesteld klimaatbeleid te steunen, willen ze alarmerende klimaatverhalen met anderen delen? De vierde die de meeste inspanning kost, was een taak om zelf mee te doen aan het planten van bomen.

Vervolgens werd gekeken, welke van de taken aan een veranderd klimaatgeloof had bijgedragen.

Emotie als drijver klimaatactie
De meeste bekeerlingen werden gehaald via de derde strategie van informatie delen met anderen, en wel via wat de onderzoekers ‘negative emotion induction’ noemen, oftewel met verhalen die inspelen op angst. Dan was bij 12 procent van de deelnemers een effect te zien. Het bang maken van mensen voor ‘het klimaat’ bleek vervolgens alleen effectief bij mensen die al in het  voorgeschreven narratief geloofden. Zoals de onderzoekers schrijven: “De effectiviteit van interventies was beperkt, en gelimiteerd tot de groep van niet-klimaatsceptici.”

Klimaatpsychologen kunnen dus vooral mensen bang maken, die daar toch al gevoelig voor waren. Dat geeft ook Tobias Brosch aan, van het Swiss Centre for Affective Sciences. In het kader van een conferentie bij de Verenigde Naties, Behavioural Science for Sustainability gaf Tobias Brosch zijn presentatie voor het UN Innovation Network. Daarin stelt hij letterlijk dat het inwerken op emoties, ‘emotions as drivers of climate action’ de beste communicatiestrategie voor klimaatbeleid is, zogenaamde affective communications. De drie ‘affectieve strategieën’, die volgens Brosch het beste werken zijn: het opblazen van risico’s, (increase threat perceptions), mensen bang maken voor verlies van wat ze hebben (activate loss aversion) en “inspelen op specifieke emoties als angst, hoop en woede.”

Dit voorjaar werden ook door financiële instellingen diverse internationale sessies met dergelijke gedragsdeskundigen georganiseerd. Zoals in Australië op 21 maart 2024, waar met psychologen van Harvard University de workshop ‘Behavioural Science addressing climate change’ werd gehouden bij de Commonwealth Bank. Bankiers en psychologen bogen zich hier over het probleem van ‘green loan uptake’. Burgers die dure klimaatplannen niet betalen kunnen, zouden een ‘groene’ hypotheek moeten nemen. Ook de Australiërs lijken, net als de Nederlanders, echter weinig enthousiast om een ‘groene’ lening te nemen, bijvoorbeeld om gedwongen een warmtepomp te installeren.

Has Bakker.

Kleine groep bereid tot extra kosten
Een Nederlandse bestuurder die gedragswetenschappers inzet voor verkoop van klimaatbeleid, is de Utrechts D66-gedeputeerde ‘klimaat en circulariteit’ Has Bakker. Deze nodigde dit voorjaar een psycholoog uit die samenwerkt met een internationaal team ‘klimaatpsychologen’: Karlijn van de Broek van de Universiteit van Amsterdam. Zij was deelnemer aan de studie in Science Advances, en kwam opdraven met een team marketeers. Zoals voormalig D66-Kamerlid Matthijs Sienot. Bakker meldt op zijn LinkedIn-pagina, dat gedragswetenschappers nodig zijn voor verkoop de ‘Utrechtse Klimaataanpak’, het CO2-vrij maken van de energievoorziening.

Het deskundigenteam moest helpen “om als provincie grip, focus en sturing te hebben.” Bakker had namelijk haast met zijn ambities:

“Een ding weten we al: er moet een tandje bij om te zorgen dat we de doelen in zicht houden en met voldoende snelheid toe bewegen naar netto nul uitstoot.”

De vraag is echter, wie publieke bestuurders nu overtuigen, wanneer ze enquêtes met gewenste uitkomsten lanceren. Of wanneer ze een sceptischer wordend publiek benaderen met angstige verhalen.  Zo publiceerde onderzoeksbureau IPSOS voor de NOS al in 2021 een opinieonderzoek over klimaatopvattingen van duizend Nederlandse mannen en vrouwen. Ogenschijnlijk zou ‘De Nederlander’ achter het beleid staan. Het persbericht meldde met de NOS dat “de meeste Nederlanders zich zorgen maken over klimaatverandering.” Het ging om een percentage van 69 procent. Jarenlange angstige verhalen bleken dus effect te hebben op de perceptie. Wanneer echter werd gevraagd wie bereid was voor die zorg te betalen, sloeg de meerderheid om in een minderheid.

Zoals de NOS onder in het persbericht meldde:

“Zeven van de tien Nederlanders leveren zelf een bijdrage aan het tegengaan van klimaatverandering. Een kleinere groep (33 procent) is ook bereid om daar geld in te investeren.”

Een meerderheid wil weliswaar energie besparen, nu door klimaatbeleid de energierekening omhoog schiet. Dat was volgens het IPSOS-onderzoek ‘een bijdrage leveren’, namelijk geld besparen.

Rypke Zeilmaker met partner Afke Smit.

Maar een meerderheid van 67 procent heeft dus geen cent extra over voor ‘het klimaat’. Of zij met manipulatie door klimaatpsychologen wel tot betaling over willen gaan, blijkt na de studie in Science Advances nu kwestieus.

Alleen de echte gelovigen zijn met bangmakerij tot ander gedrag te dwingen. En zelfs alle gelovigen blijken nog niet beslist extra de portemonnee te willen trekken. Hooguit willen ze meer op hoge onkosten besparen. De ijveraars voor klimaatpolitiek als Has Bakker, zullen dus eerder op groeiende weerstand en scepsis stuiten naarmate belastingdruk en energiekosten stijgen.

***

Bron hier.

***