Door Guus Berkhout.

Komende weken moeten twee oranje teams een kolossale prestatie gaan leveren met hoge verwachtingen van de bevolking (‘oranjekoorts’). Ik heb het over de Nederlandse regeerploeg en het Nederlands voetbalelftal. Bijna heel Nederland is met het wel en wee van deze twee teams bezig (‘oranje koorts’). De kranten staan er elke dag vol van.

Van deze unieke coïncidentie moeten we gebruik maken om politieke zaken dichter dan ooit bij een groter publiek te brengen. In het volgende wordt een verbinding gemaakt tussen beide nationale zaken. Het resultaat is dat de falende politiek heel veel kan leren van wat er in de wereld van het topvoetbal gebeurt.

Ondertussen is bekend dat een topambtenaar de nieuwe minister-president (MP) van het extraparlementaire kabinet (XP-kabinet) wordt. Deze topambtenaar was hoofddirecteur van de Immigratie en Naturalisatiedienst (IND) en aan het einde van die periode ook directeur-generaal Vreemdelingenwet 2000. Daarna werd hij benoemd tot directeur-generaal Openbare Orde en Veiligheid bij het ministerie van BZK.

Kijkend naar zijn verleden zou deze ambtenaar een geschikte minister van asielzaken zijn geweest maar, met alle respect, is hij een geschikte MP om een grote verandering in ons land te leiden? Immers, Nederland moet op de schop! Het gevaar met deze keuze is dat het XP-kabinet een ambtenarenkabinet wordt, dat de doorgeslagen staatsbureaucratie blijft bestaan en dat nog meer ondernemers ons land gaan verlaten.

Veel zal blijken uit hoe de nieuwe MP zijn kabinet gaat inrichten. Kiest hij ministers met lef en kennis van zaken? Kiest hij ministers die ervoor gaan zorgen dat de klimaatangst verdwijnt, het energiesysteem betrouwbaar en betaalbaar blijft, het onderwijs weer kwaliteit krijgt, de zorg weer op orde komt en ondernemers weer kunnen ondernemen? Of kiest hij personen die op de winkel gaan passen? Als dat laatste gebeurt, dan geeft dat aan dat we blijven doormodderen.

Sinds kort is bekend gemaakt dat er 15(!) ministeries komen en weten we ook wie de 15 kandidaatministers zijn. Kijkend naar de achtergrond van deze personen – veel ambtenaren en partijtijgers – moet gevreesd worden dat het doormodderen gaat worden. Het is twijfelachtig of deze ploeg de grote problemen in ons land met lef en kennis van zaken zullen gaan oplossen.

Nu naar het voetbal. In de voetbalsport is de Hollandse School wereldberoemd (denk aan het WK in 1974 en het EK in 1988). Niet het laffe defensieve tikkie-terug-voetbal, maar het brutale aanvallende totaalvoetbal bracht ons kleine landje in de wereldtop. Als een zwerm bijen vlogen onze spelers (verdedigers én aanvallers) over het veld, jagend op de bal. En bij balbezit was ons veldspel – met bewegelijke aanvallers, inschuivende centrale verdedigers en opkomende backs – voor de tegenstanders onvoorspelbaar. Johan Cruijff noemde het in zijn tijd ‘georganiseerde chaos’.

Voor alle Haagse politici en alle Nederlandse voetbalfans ga ik besturen door het XP-kabinet (‘totaalbestuur’) vergelijken met voetballen volgens de Hollandse School (‘totaalvoetbal’). Net als de spelers in ons nationale voetbalelftal, hebben landsbestuurders in ons ministeriële elftal – er zijn dus slechts elf ministeries! – een positie in het politieke speelveld volgens het 4-3-3 systeem (zie illustratie). Daarmee wordt voor iedere burger gelijk duidelijk dat ministers niet alleen de juiste kwaliteiten moeten bezitten om op die positie te kunnen excelleren, maar dat ze óók teamspelers moeten zijn die elkaar in het politieke speelveld voortdurend de bal toespelen, zowel in een afwisselende verdedigende als aanvallende rol.

Met totaalbestuur kunnen we – net zoals we dat doen in totaalvoetbal – onszelf en de politieke wereld gaan verbazen. Immers, in dat aanvallende concept zijn ministers geen onderdanige zetbazen van EU- en VN-ambtenaren, maar trotse bewindslieden met lef en kennis van zaken. Onder aanvoering van een inspirerende MP (aanvoerder en spelverdeler) voert het team een samenhangend regeerprogramma uit door in het politieke speelveld elkaar voortdurend de bal toe te spelen (weg met de traditionele verkokering!). Als een zwerm bijen vliegen onze bewindslieden gezamenlijk over het (inter)nationale politieke speelveld, jagend op de bal om voor ons land te scoren. Voor de buitenwereld lijkt totaalbestuur een ‘chaos’, maar in werkelijkheid voeren we in ons XP-kabinet het weldoordachte concept uit van de Hollandse School. Om met Cruijff te spreken, “je ziet het pas als je het doorhebt”.

Samenvattend, door de Nederlandse regeerploeg te vergelijken met het Nederlands elftal en elke minister in het kabinet een strategische positie te geven op het politieke speelveld (zie illustratie), worden de politieke activiteiten in het bestuurlijke 4-3-3 systeem dichter dan ooit bij het grote publiek gebracht: “Totaalbestuur in termen van Totaalvoetbal”. Over de prestaties van de individuele ministers en over de samenhang in het kabinet kunnen nu miljoenen (jeugdige) fans meepraten, meedenken en meeleven. Niet tergend langzaam tikkie-terug-besturen bij grote problemen, maar met aanvallend veldspel scoren. Dat is wat jong en oud willen zien!

Guus Berkhout.

Nog een allerlaatste opmerking. De sleutel van het Nederlandse voetbalsucces was de hoge kwaliteit van de eigen jeugdopleidingen. Immers, daar werden onze nieuwe sterren opgeleid. In het kabinet is de minister van OCW verantwoordelijk voor alle onderwijszaken. Dat is de afgelopen decennia helemaal misgegaan. Het Nederlandse onderwijs is diep weggezakt. Dat merken we nu aan de kwaliteit van het arbeidsaanbod. Net als in het topvoetbal, met slechte jeugdopleidingen moeten Nederlandse topbedrijven het steeds meer hebben van kennismigranten. Dus politici, leer van de successen en mislukkingen in het topvoetbal. We willen dominerend totaalbestuur zien!

***