‘The Economist’ in mineur: Europa en de warmtepomp

Foto: Shutterstock.

Van een onzer correspondenten.

Door zigzagbeleid, desinformatie en afgezwakte plannen voor een klimaatneutraal Europa in 2050 zijn er minder elektrische warmtepompen verkocht dan de bedoeling was.

In de aanloop naar de verkiezingen voor het Europees Parlement besloot Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie – wellicht uit vrees niet te zullen worden herkozen – impopulaire milieubeleidsplannen af te zwakken. Von der Leyen had in 2019 verklaard dat de Europese Green Deal, een pakket beleidsinitiatieven voor een klimaatneutraal Europa in 2050, het Europese ‘man-op-de-maanmoment’ was.

Premier Giorgia Meloni schroefde de bonusregeling terug omdat de kosten uit de klauwen liepen vanwege grootschalig misbruik van de bonus.

Maar in februari trok ze het wetsvoorstel voor halvering van het pesticidegebruik in de landbouw in en maakte ze de voorwaarden voor het toekennen van subsidies in het kader van het gemeenschappelijk landbouwbeleid van de EU minder streng. Nog opvallender was haar besluit om de lancering van het warmtepompactieplan, die begin dit jaar had moeten plaatsvinden, uit te stellen tot enig moment na de verkiezingen.

Het uitstellen van dit plan, dat wordt beschouwd als cruciaal voor het succes van de Green Deal, heeft bij veel Europese beleidsmakers geleid tot verbijstering. Volgens Eurostat, het statistiekbureau van de EU, wordt de helft van de verbruikte energie in de EU aangewend voor verwarmen en koelen, en meer dan 70 procent daarvan komt nog steeds van fossiele brandstoffen, voornamelijk aardgas. Gebouwen zijn goed voor ongeveer 35 procent van de broeikasgasemissies. En zo’n 80 procent van het energieverbruik van woningen gaat naar verwarming en warmwatervoorziening.

Omgekeerde koelkast

EU-leiders zijn in het algemeen vóór het verduurzamen van de warmteopwekking, al zijn ze niet allemaal even enthousiast. De overstap van cv-ketels op warmtepompen, die als een soort omgekeerde koelkast werken, kan duur zijn (een warmtepomp is twee à drie keer zo duur als een cv-ketel) en ontwrichtend (in sommige gebouwen is een grondige verbouwing nodig om de warmtepompen te kunnen installeren), waardoor veel kiezers er niet voor voelen. Maar het belangrijkste is dat ze op elektriciteit werken in plaats van op aardgas of -olie – en die elektriciteit kan duurzaam worden opgewekt. Zonder aan te sturen op een schonere warmteopwekking loopt de EU het risico de doelstellingen voor 2050 niet te halen. Half mei hebben vijftien lidstaten de Europese Commissie schriftelijk laten weten dat ze het uitstel van de lancering van het warmtepompplan betreuren.

Het gebrek aan heldere en consequente beleidsplannen schept verwarring en heeft ervoor gezorgd dat woningverwarming in verschillende Europese landen een heet politiek hangijzer is geworden, vooral in Duitsland en Italië. Vorig jaar werd een Duits wetsvoorstel voor een verbod op olie- of gasgestookte cv-ketels en subsidie voor duurzaam aangedreven warmtepompen, door de roddelpers en de extreemrechtse AfD smalend ‘de warmtemoker’ genoemd. De regering zwichtte. Volgens het nieuwe, afgezwakte wetsvoorstel hoeft een nieuwe ketel maar op minstens 65 procent duurzame energie te draaien.

Er circuleert veel desinformatie over warmtepompen en de mensen zijn er huiverig voor.

Italië stelde royale subsidies in om warmtepompen te promoten, maar verprutste de uitvoering van deze regeling. In 2020 lanceerde de regering van Giuseppe Conte het populaire initiatief Superbonus 110%, dat huiseigenaren een belastingvermindering van 110 procent bood op uitgaven voor de verbetering van de energie-efficiëntie van hun huis, bijvoorbeeld door middel van de installatie van warmtepompen of zonnepanelen. Vorig jaar heeft de radicaal-rechtse premier Giorgia Meloni deze regeling teruggeschroefd, omdat de kosten uit de klauwen liepen vanwege grootschalig misbruik van de bonus. Het gevolg was grote ergernis bij huiseigenaren, investeerders en aannemers. De verkoop van warmtepompen in Italië kelderde.

‘Er circuleert veel desinformatie over warmtepompen en de mensen zijn er huiverig voor,’ vertelt Mario Kohle, algemeen directeur van Enpal, een Duits greentechbedrijf dat zonnepanelen en warmtepompen verkoopt. Sommigen geloven dat ze wel honderdduizend euro kosten en dat je vloerverwarming nodig hebt als je een warmtepomp wil installeren. In werkelijkheid beginnen de prijzen van een warmtepomp bij 7800 euro als je in aanmerking komt voor de overheidsregeling, zegt Kohle. Vloerverwarming verhoogt de efficiëntie van een warmtepomp, maar is geen vereiste.

In Scandinavië is de bevolking doorgaans goed op de hoogte van de langetermijnvoordelen van koolstofarme verwarmingssystemen, maar in de rest van Europa wordt de algemene kijk op warmtepompen verstoord door hardnekkige mythen, zegt Martin Lewerth, CEO van Aira, een Zweeds bedrijf dat warmtepompen maakt. Onderzoek van energiedeskundige Jan Rosenow legde achttien van dat soort vooroordelen bloot. Dit zijn de vier die volgens Lewerth het schadelijkst zijn voor zijn bedrijfstak: warmtepompen werken niet in bestaande gebouwen; ze werken niet wanneer het koud is; ze drijven je energierekening op; de technologie erachter is nieuw en onvoldoende getest.

Sinds 1856

Tegen al die kritiek op warmtepompen kan worden ingebracht dat ze in koude Scandinavische landen de dominante technologie zijn geworden. Dat ze dermate efficiënt zijn dat ze zelfs in landen als Groot-Brittannië, waar elektriciteit aanzienlijk duurder is dan gas, de verwarmingskosten kunnen verlagen. En dat ze al bestaan sinds 1856, toen de Oostenrijkse ingenieur Peter Ritter von Rittingen ze uitvond.

Als Europa, zoals het zich ten doel heeft gesteld, in 2030 60 miljoen warmtepompen wil hebben geïnstalleerd (het zijn er nu 20 miljoen), zullen de EU en haar lidstaten veel meer moeten doen om deze technologie te promoten, vooral aangezien de verkoop van warmtepompen vorig jaar in veertien EU-landen gemiddeld 5 procent is gedaald, na eerst tien jaar lang sterk te zijn gestegen. NIBE, een Zweedse producent van warmtepompen, heeft in februari 500 medewerkers moeten ontslaan. Vaillant, een Duitse producent, heeft 700 banen geschrapt, terwijl Stiebel Eltron, een Duitse concurrent, honderden werknemers moest laten gaan.

De belangrijkste oorzaak van de dalende verkoop van warmtepompen is waarschijnlijk het recente zigzagbeleid geweest, zoals de geschrapte overheidssubsidie voor warmtepompen in Italië en het Heizhammer-debacle in Duitsland. De Europese Commissie zou haar warmtepompactieplan zo snel mogelijk moeten lanceren, zodat de Europese burger meer zekerheid krijgt – hoewel het misschien al te laat is. De strijd tegen klimaatverandering is een terrein waarop Europa zich nog altijd aanvoerder mag noemen. De Green Deal van de EU kan nog steeds het Europese Apolloprogramma worden.

***

Bron hier.

***