De wolven van Tsjernobyl

In 1986 ontplofte de kernreactor van Tsjernobyl. Meer dan honderd duizend mensen, die woonden in een gebied van ruim vierduizend vierkante kilometer, werden geëvacueerd. Dit enorme gebied werd verboden terrein. Althans, voor mensen.

Het gebied dat getroffen werd door het dodelijkste nucleaire ongeval in de geschiedenis ontwikkelt zich geleidelijk van rampplek tot natuurreservaat. De regio werd een toevluchtsoord voor dieren. De afwezigheid van jagers lijkt zwaarder te wegen dan de aanwezigheid van een hoog stralingsniveau.

Hoe erg is het nou, die straling? Iedereen wordt dagelijks blootgesteld aan een onschadelijke hoeveel (natuurlijke) achtergrondstraling, afkomstig uit de atmosfeer. Die bedraagt in Nederland ongeveer 2,5 millisievert per jaar. De hoeveelheid straling die je ontvangt kun je meten met een dosismeter of badge, deze geeft de dosis aan per uur.

De waarde op het bord (op de foto) geeft de hoeveelheid aan in microsievert: 0,49 per uur. Hierbij geldt: 1 millisievert = 1000 microsievert. Als je het hele jaar op de plek van het bord blijft ontvang je dus omgerekend 4,6 millisievert per jaar, nog niet eens de dubbele hoeveelheid van de achtergrondstraling in Nederland.

Bedenk dat je op een lange intercontinentale retourvlucht zo’n 0,03 millisievert aan kosmische straling kunt ontvangen, afhankelijk van je vliegroute en de atmosferische gesteldheid. Mijn badge geeft na een week in Wit Rusland (70 uur in het afgesloten gebied) omgerekend 0,06 millisievert aan, dus de dosis van twee keer zo’n intercontinentale vlucht.

Algemeen geldt voor mensen die veel vliegen als vuistregel een maximum van 1 millisievert per jaar. Voor vliegtuigpersoneel geldt een maximum van 20 millisievert per jaar. In Nederland is voor mensen die met straling werken 100 millisievert in vijf jaar het wettelijk maximum. Dus: een weekje Tsjernobyl is helemaal safe.

Niemand had 30 jaar geleden kunnen vermoeden dat dit gebied er nu bijligt als een ongerepte wildernis. Ik mag, op uitnodiging van Amerikaanse onderzoekers, een weekje komen fotograferen aan de Wit Russische zijde van het afgesloten gebied. En dat is uniek want bezoekers zijn hier, anders dan in het Oekraïense gedeelte, niet welkom.

De schaarse wegen die het gebied ingaan zijn afgesloten met slagbomen. Met vergunning mag je naar binnen, en die wordt alleen afgegeven voor onderzoek. Er gaat altijd een gids (official) met je mee.

Na de verplichte controles en stempels gaat het hek open en rijden we (vergezeld van een verplichte official) het gebied in over een verwaarloosde asfaltweg, waar her en der de eerste boompjes doorheen groeien.

De oude asfaltwegen liggen er nog, voor 1986 liepen ze door maisvelden en graanakkers, nu door uitgestrekte bossen en wetlands. Sloten en kanalen zijn gedempt om het (vervuilde) water zo goed mogelijk vast te houden.Wolven maken veelvuldig gebruik van de wegen om zich door het gebied te verplaatsen, ze houden niet van natte voeten.

Vanuit een van de brandtorens is goed te zien hoe de voormalige landbouwgronden op droge plekken langzaam dichtgroeien met bos.

Aan weerszijden van de weg strekken zich eindeloze rietvelden en graslanden uit, met bosjes erin. ‘Voormalige landbouwgronden’ vertelt gids Dima. ‘Hier broeden nu sinds enkele jaren twee paartjes bastaardarenden, de zeldzaamste arend van Europa’. Op de weg liggen overal keutels van wolven, de meeste oud en ingedroogd. Een otter schiet voor de auto langs en verdwijnt in het riet.

Dit is geweldig, gaat het door me heen. Dit is echte wildernis, in Europa. Hier ontwikkelt zich laaglandnatuur zonder tussenkomst van de mens. Geen jacht, geen houtoogst en geen grote grazers. Geen enkele vorm van exploitatie of beheer. Natuur zoals we dat niet meer kennen in Europa.

Dierenparadijs

Het zijn niet alleen de bastaardarenden die floreren in het gebied. Inspectie van de cameravallen levert beelden op van elanden, reeën, edelherten, wilde zwijnen, dassen, lynxen, otters, bunzings, nertsen en hermelijnen.

Wisenten zijn in het gebied uitgezet, de populatie is gegroeid tot ongeveer 200 dieren. Er zijn geen zichtbare effecten van straling waargenomen op de dieren. Wolven laten volgens de onderzoekers de volwassen wisenten met rust, maar pakken wel de jonge dieren als ze de kans krijgen.

Onderzoeker Beasley van de University of Georgia vertelt dat wisenten en wilde paarden zijn losgelaten en een snelle groei doormaken. Lynxen zijn na de kernramp het gebied ingelopen en doen het uitstekend. De eerste bruine beer is een paar jaar geleden gesignaleerd.

Maar laten we de wolf niet vergeten, waarvoor de Amerikanen hierheen zijn gekomen. En dat is natuurlijk best bijzonder: Amerikaanse onderzoekers die toestemming krijgen om in Wit-Rusland wolven te onderzoeken. In een afgesloten gebied nog wel. Bovendien gebruiken ze camera’s en sattelietfrequesties. Die frequenties worden normaliter niet zomaar vrijgegeven. Om hiermee aan te geven: zo erg is het systeem dus niet in Wit Rusland (dat roep ik al jaren, maar niemand wil me geloven).

We verplaatsen ons met twee auto’s door het gebied, steevast voorzien van Wit Russische gidsen en chauffeurs. Dagelijks reden we meer dan 150 km om de ‘traps’ en cameravallen te controleren en om nieuwe te plaatsen.

De wegen in het gebied worden niet meer onderhouden. Vooral oude wilgen blokkeren regelmatig de route. Een kettingzaag is, net als een goede reparatie-set voor pech, een vast onderdeel van de uitrusting. Er is geen GSM netwerk en de radioverbinding heeft een bereik van zo’n 2 kilometer…Als het echt mis gaat moet je heel ver lopen.

Elke dag zat er wel een wasbeerhond in een van de vallen. Deze marterachtige is erg algemeen en niet zo argwanend als wolven, die veel lastiger zijn te vangen. Op de tweede dag vingen we een wolf, daarna niet meer. De weersomstandigheden (regen en natte sneeuw) waren ongunstig omdat de geursporen, waarmee de dieren worden gelokt, dan wegspoelen.

Het Amerikaanse onderzoek is opgezet om het effect van radioactiviteit op wolven, wasbeerhonden en wilde zwijnen te bestuderen. Wetenschappers zijn het erover eens dat straling slecht is voor mens en dier. Maar hoe slecht is onduidelijk. Beasley beseft dat er nog eeuwen sprake zal zijn van radioactieve besmetting. Hij stelt zich gerust met het feit dat de dieren er goed onder lijken te gedijen. ‘De huidige gegevens suggereren dat de wolvendichtheid in Tsjernobyl veel, maar dan ook veel hoger ligt dan in Yellowstone’.

Wolvenonderzoek
Voor het onderzoek worden de dieren gevangen en van een zender voorzien. Deze meet doorlopend de straling en geeft, via een GPS signaal, elk kwartier de positie door van het dier. De wolven kunnen straks op het lab in Amerika online worden gevolgd. ‘Dit is het meest geavanceerde systeem dat beschikbaar is’ vertelt Beasley.

‘We hoeven de wolven ook niet opnieuw te vangen om de zender te verwijderen als de batterij leeg is. Na 9 maanden valt de zender, voordat de batterij helemaal leeg is, automatisch af. Via het GPS signaal sporen we in augustus de afgevallen zenders in het gebied op. Dan kunnen we ook de dosis straling uitlezen die de dieren hebben ontvangen’

Onderzoeker Jim Beasley met een halsband met zender. Gezenderde wolven zijn na een paar dagen aan de zender gewend en keren dan terug naar de groep. De zender geeft doorlopend informatie over de locatie van de wolf en de hoeveelheid straling waaraan deze is blootgesteld.

De eerste resultaten wijzen er niet op dat wolven en wasbeerhonden gebieden met een hoge straling mijden. Sterker nog: wolven blijken een voorkeur te hebben voor het gebied met de hoogste radioactiviteit, direct rond de reactor. ‘We vermoeden dat ze zich hier het liefst ophouden, het verst van mensen verwijderd’ zegt Beasley.

Wolven komen algemeen voor in het hele gebied. Ze worden ook overdag regelmatig waargenomen. Voor de kernramp waren ze zeer schaars en meden de dorpen, nu gaan ze daar op jacht en rusten soms in de verlaten huizen.

Dat dieren mensen mijden is bekend, maar toch verbaas ik me erover hoe weinig dieren we te zien krijgen op de eindeloze ritten door het gebied. Zelfs specialist Beasley begrijpt niet waarom dieren die niet meer worden bejaagd bang blijven voor mensen. Beasley: ‘Misschien komt het omdat ze hier de kans niet krijgen aan mensen te wennen’

Verlaten dorpen

Het gebied is zeer uitgestrekt. We rijden dagenlang over verwaarloosde asfaltwegen en zandpaden door bossen, moerassen en verlaten akkers om de ‘traps’ te controleren en nieuwe te plaatsen. Regelmatig vliegen groepjes korhoenders op, die hier algemeen voorkomen. Af en toe laat zich een zeearend zien. Soms steken reeën en edelherten de weg over. En een keer zien we in de verte een heuse wolf.

Onderweg passeren we vervallen dorpjes. Houten huizen die langzaam instorten en vergaan. De huisraad is na de ramp achtergebleven. In de chaos erna zijn plunderaars teruggekeerd, ze hebben de meubels omver getrokken op zoek naar waardevolle spullen.

De meeste huizen zijn van hout en verteren heel langzaam. Bomen worden niet meer gesnoeid en vallen om, waardoor er water naar binnen komt wat de afbraak versneld.

Souvenirs uit de Sovjettijd. De karakteristieke huizen hebben kleine, kleurrijke veranda’s in de ‘Pippi Langkous’ stijl. De sloten van de deuren zijn geforceerd en je kunt (mits niet teveel overwoekerd) overal naar binnen lopen.

En binnen begint het foto-avontuur! Verrotte vloeren, muren met afbladderende verf, oude haarden, afhangende plafonds, oude huisraad en antieke poppen. Geweldig wat je er, steeds voorzien van een dikke laag stof, kunt aantreffen.

Op de daken van de huizen die nog overeind staan mis ik de voor Oost Europa zo karakteristieke ooievaarsnesten. Gids Dima vertelt dat die nesten, nadat de dorpsbewoners waren vertrokken, in de loop der jaren door zeearenden zijn leeggeroofd! De ooievaar is daardoor nagenoeg verdwenen uit het gebied.

Het plaatsen van nieuwe vallen kost veel tijd. Mijn hulp is niet nodig. En fotografisch is het ook niet zo interessant. Zo nu en dan knijp ik er tussenuit, op zoek naar vervallen woningen. Dat is wel oppassen geblazen. Planken met spijkers die omhoog staan, verborgen waterputten (ik zag ze van meer dan 4 meter diep, onder verrotte planken) kozijnen met kapot glas (verstopt onder afgevallen blad), vergane vloeren waar je doorheen kunt zakken en plafonds die naar beneden kunnen komen.

Maar wat je hier kunt vinden is het risico waard. Waanzinnig! Natuurfotografie of niet, dit is mijn ding. Feit is dat je hier de vervreemdingszone beleefd, zoals het afgesloten gebied ook wel wordt genoemd. Korhoenders, zeearenden, wasbeerhonden en wolven kunnen me even gestolen worden.

De tijd heeft 30 jaar stilgestaan. Stillevens krijg je cadeau als je goed kijkt.

Als Urbex fotograaf kun je hier je hart ophalen! Voor wie nog niet weet wat dat is: Urbex staat voor fotograferen in oude, verlaten gebouwen. Het heeft wel iets van inbreken maar een belangrijk verschil is dat je niets steelt, verplaatst of beschadigd, je bent te gast op verboden en gevaarlijk terrein wat het eigendom is van een ander.

Je fotografeert meestal vanaf statief met een groothoeklens en maakt gebruik van de High Dynamic Range (HDR) techniek waarbij je drie foto’s combineert voor een betere belichting. Dat is nodig omdat je vaak te maken hebt met een contrastverschil dat te groot is voor je camerasensor.

De nieuwe bewoners van de huizen zijn dieren. Muizen lopen overal rond. Dassen graven door de verrotte planken van de vloeren heen en maken een droge burcht onder de fundering. Latrines van wasbeerhonden liggen op de vloeren, slaapplekken van wilde zwijnen in de stallen. Her en der zie je nesten van vogels; zwaluwen, lijsters en roodborstjes vinden droge nestgelegenheid in de huizen.

Als je goed kijkt zie je op deze foto links in de ‘broodtrommel’ een oud nest van een zanglijster. Er zijn ook uilen. Ik ben me bijna doodgeschrokken bij het opvliegen van een bosuil en een heuse oehoe (wat een knoeperd is dat!).

Tientallen huizen ben ik binnen geslopen, het verveelt niet snel. Elk huis is anders en als je zoekt kun je steeds nieuwe dingen ontdekken. Over de bewoners, hun eigendommen, werk en hobby’s en of ze wel of geen kinderen hadden (taalschriften, oude poppen, kleine babyschoentjes etc.).

Hoe vind je deze? Doordat de laatste van de drie foto’s is bewogen treedt een mysterieuze, nevelige onscherpte op.

Vervreemding zit tussen fantasie en werkelijkheid. Is deze hond van de honger omgekomen nadat zijn verzorgers met haastige spoed waren vertrokken?

Stoffige, oude poppen vertellen een eigen verhaal. Wat zie jij? Romantiek of horror? Of iets anders?

Edo van Uchelen info@wildernistrek.nl