De redactie van de Volkskrant zal wel gedacht hebben. Na de verfrissende standpuntbepaling van Simon Rozendaal in de discussie tussen Thierry Baudet en Gerrit Hiemstra, waar Simon Rozendaal aantoonde dat Thierry Baudet gelijk had en Gerrit Hiemstra ongelijk, hebben de lezers weer recht op een stukje klimaatellende.

En dat kwam al gauw in de vorm van een vraaggesprek met de Franse filosoof Bruno Latour.

Onder de titel (althans in de bijlage ‘Sir Edmund’ van de papieren Volkskrant – de digitale versie heeft een andere titel), ‘Godin aarde slaat terug’, publiceerde Peter Giesen het resultaat van een interview met hem, waarin ruim aandacht werd geschonken aan diens onheilspellende ideeën over klimaat.

Peter Giesen:

We moeten ons leven veranderen, want de aarde kan onze last niet meer dragen. Zo luidt de onheilspellende boodschap van de Franse filosoof Bruno Latour. In zijn nieuwste boek [Oog in oog met Gaia.] verbindt hij klimaat, globalisering en migratie.

Men kan zich natuurlijk op het standpunt stellen dat de schoenmaker bij zijn leest moet blijven. Voor filosofen betekent dat dan de filosofie. Maar dan zouden we toch een hoop missen. Want vanuit hun wetenschappen-overkoepelende discipline kunnen filosofen soms verrassende en waardevolle perspectieven bieden, waar wetenschappers in gespecialiseerde vakdisciplines niet zo snel zouden opkomen.

Toen ik in een vorig leven nog werkzaam was op het terrein van de internationale betrekkingen, was een gevleugeld gezegde: Oorlog is te belangrijk was om (uitsluitend) aan de generaals over te laten. Datzelfde geldt voor klimaat. Het is te belangrijk om aan de klimatologen over te laten, al was het maar omdat zij naar mijn ervaring in het algemeen geen flauw idee hebben van de enorm schadelijke politieke, economische en maatschappelijke gevolgen van hun vaak alarmistische uitspraken. De schade daarvan is onvoorstelbaar veel groter dan die van dat zielige beetje opwarming sinds het einde van de laatste kleine ijstijd. Want laten we wel wezen, het was een bloeiperiode waarin de mondiale welvaart zonder precedent in de menselijke geschiedenis is toegenomen. Dus hoe zo schade?

Eerder, in 2012, heeft de Franse filosoof Pascal Bruckner over klimaat geschreven. De Engelse titel van zijn boek was: ‘The Fanaticism Of The Eco-Apocalypse’.

In 2012 schreef ‘The Financial Review’ hier onder meer over:

When a celebrated French philosopher from the centre left assails the “despotic” politics of environmental fear he should expect a dressing down from his climate change-conscious comrades. But Pascal Bruckner has incited such fury with a diatribe against green prophesiers of imminent planetary ruin, the reaction has surprised even this veteran of the transatlantic culture wars.

The planet is sick. Man is guilty of having destroyed it. He must pay,” is how Bruckner caustically portrays the received wisdom on environmental “sin” and damnation in his latest book Le fanatisme de l’Apocalypse (The Fanaticism of the Apocalypse).

“Consider . . . the famous carbon footprint that we all leave behind us,” he writes in his introduction. “What is it, after all, if not the gaseous equivalent of original sin, of the stain that we inflict on our Mother Gaia by the simple fact of being present and breathing?”

Subtitled Sauver la Terre, punir l’Homme (Save the Earth, Punish Human Beings) the book rails against a peculiar Western malady. Yes, concerns about the environment are legitimate, Bruckner asserts, but catastrophisme is transforming us all into children “put in a panic in order to be better controlled”.

“I do not attack ecology per se,” Bruckner says of his book. “I attack that degraded religion which emerges from it and turns into a culture of fear, hatred of progress and well-being.

Zie verder hier.

In zijn bespreking van het boek van Pascal Bruckner naar aanleiding van een interview met Kleis Jager in Trouw (in de goede oude tijd dat er nog klimaatkritische geluiden in Trouw werden toegelaten en deze krant nog niet als spreekbuis van het klimaatactivisme optrad), schreef Jeroen Hetzler in 2013.

Schuld en boete van Dostojevski. Dit is wat het interview van Kleis Jager In Trouw met de Franse denker Pascal Bruckner bij mij opriep … maar wel een beetje anders. Laat ik daarom meteen het vraaggesprek met u doorlopen. Kleis Jager schrijft:

Bruckner ziet in de ‘klimaatpaniek’ een nieuwe seculiere religie die is opgebloeid op de ruïnes van een ongelovige wereld. Wij zijn allemaal zondaars, enkel en alleen door onze aanwezigheid op aarde. Profeten van het einde van de wereld als Al Gore of de Brit Sir Martin Rees (auteur van ‘Our Final Hour’) willen ons niet zozeer beschermen maar straffen, dwingen boete te doen, volgens Bruckner.

De AGW-–hypothese is na meer dan 100 jaar tot op heden niet bewezen, zelfs weerlegd door de huidige temperatuurstagnatie. Hoe kan het dat dan toch zo velen hier zo onvoorwaardelijk in blijven geloven? Hoe is de gedachte ontstaan dat de wij mensen schuldig zouden zijn aan rampen die zich nog niet hebben voorgedaan en vermoedelijk nooit zullen plaatsvinden? Het Oudtestamentische oerbeeld van de erfzonde als schuld omdat de mens ooit de paradijselijke natuurlijke orde verstoorde, klinkt door in het AGW–geloof. De mens neigt van nature naar schuldgevoelens, herdefinieert ze binnen elke nieuwe religie (thans AGW), past ze in een nieuwe situatie in (duurzame transitie) en gaat over tot de orde van deze nieuwe’ dag. …

Opwarming van de aarde begon na het einde van de Kleine IJstijd rond 1850 en bij het begin van de Industriële Revolutie met toenemende menselijke CO2–-emissie. Maar een causaal verband…? Zo kan men evengoed stellen dat de toename van het aantal auto’s de oorzaak is van de gestegen levensverwachting.

Daar komt bij dat de voorspellingen erg onzeker zijn. Men gaat nu uit van een stijging van de temperatuur met 0,5 tot 4,5 graden in 2081-2100, ten opzichte van 1986-2005. Zo’n enorme marge duidt erop dat de klimatologen het eigenlijk niet weten, het is eigenlijk helemaal geen voorspelling. Bovendien stagneert de temperatuur sinds vijf jaar. Als het nog vijf jaar zo doorgaat, dan wil dat misschien zeggen dat de klimatologen ernaast zitten.

De temperatuur stagneert al sinds 1998. Phil Jones van het CRU (Climatic Research Unit) stelde dat 15 jaar voldoende is voor een verantwoorde uitspraak. Bruckners woorden zijn derhalve nu al bewaarheid zoals daadwerkelijk ook is gebleken door het falen van alle modellen die het IPCC hanteert.

Zie verder hier.

En in ons eigen land is er de filosoof Herman Philipse, die in de meest schrille kleuren apocalyptische visioenen van klimaatverandering schildert. Zie en beluister bijvoorbeeld diens voordracht voor Studium Generale van de Universiteit van Utrecht.

Philipse beklemtoont de morele dimensie van het klimaatprobleem en noemt het zelfs: ‘De volmaakte morele orkaan.’

In zijn voordracht komt ook de beruchte 97% consensus weer langs, die al tig keren is weerlegd. En kosten/batenanalyse wordt geheel genegeerd. Herman Philipse heeft zich overigens goed – zij het zeer eenzijdig – ingelezen in de materie. Hij is bovendien een zeer begenadigd, ja meeslepend spreker. Zo mensen onder zijn gehoor al een kritische instelling mochten hebben – in de video was dat niet te merken – weet hij dat kundig weg te masseren.

Zijn uitgangsstelling is dat klimaatverandering, en in het bijzonder de opwarming van de atmosfeer, een groot probleem vormt, dat in de toekomst tot grote schade voor de mensheid kan leiden. Dit uitgangspunt wordt niet door klimaatsceptici gedeeld. In hun perceptie komt daarmee de rest van het betoog van Herman Philips in het luchtledige te hangen. Met andere woorden, klimaatsceptici zullen bij het aanhoren van zijn hypothetische, speculatieve toekomstbespiegelingen – hoe intelligent die ook moge zijn opgebouwd – toch moeilijk een ‘Alice in Wonderland’–gevoel kunnen onderdrukken. Het is feitenvrije ‘wetenschap’ in optima forma.

En dan is er het recente interview met Bruno Latour in de Volkskrant van de hand van Peter Giesen. Ik pik er een aantal krenten uit.

Het klimaat is net zoiets als de sigaret, zegt de Franse filosoof Bruno Latour. Sceptici ontkennen de opwarming van de aarde zoals de tabaksindustrie in de jaren zestig bleef volhouden dat het wetenschappelijk bewijs voor de schadelijkheid van de sigaret niet was geleverd. ‘Ze hoeven geen gelijk te krijgen, ze hoeven alleen twijfel te zaaien’, zegt hij. ‘Ze winnen niet omdat ze de wetenschap aan hun zijde hebben, want dat hebben ze niet. Maar ze winnen als ze een vorm van debat kunnen openen.’ …

Het is het (over)bekende argument van schuld door associatie. De tabaksindustrie heeft destijds het verband tussen roken en longkanker ontkend dan wel gebagatelliseerd. En in de ogen van de protagonisten van de menselijke broeikashypothese doen de klimaatsceptici dat nu ook met betrekking de vermeende door de mens veroorzaakte opwarming van de aarde. Maar dat is onzin. Het is een argument dat doelbewust wordt gebruikt om klimaatsceptici te discrediteren. Het vormt daarmee een laf excuus om hun inhoudelijke argumenten, gebaseerd op wetenschap en waarnemingen, te negeren.

Peter Giesen:

In zijn nieuwe boek Oog in Oog met Gaia gebruikt Latour de controversiële Gaia-theorie, in de jaren zestig geformuleerd door de excentrieke Britse wetenschapper James Lovelock. Lovelock beschouwde de aarde als een organisme, de grillige en wraakzuchtige Gaia. Sinds de wetenschappelijke revolutie van de 17de eeuw beschouwde de mens de aarde als een object dat veroverd en geëxploiteerd kon worden. Door de klimaatcrisis en de uitroeiing van diersoorten komen we erachter hoe naïef deze gedachte was. De aarde speelt zelf mee, als een godin die terugslaat als ze getergd wordt.

De auteur van het interview, Peter Giesen, vond het kennelijk niet nodig om te vermelden dat James Lovelock inmiddels afstand heeft genomen van zijn hypothese en dat Bruno Latour daarmee de aansluiting met de voorhoede heeft verloren.

Eerder, in 2012, schreef ik over de bekering van James Lovelock.

James Lovelock (Gaia) distantieert zich van klimaatalarmisme

James Lovelock is om. Nu zijn epigonen nog! Maar dat zal wel niet gauw gebeuren, want dan dreigen ze hun subsidies te verliezen, aldus Lovelock.

Onder de titel, ‘Gaia’ scientist James Lovelock: I was ‘alarmist’ about climate change’, schreef Ian Johnston op de website World News van MSNBC dat James Lovelock, bekend van de Gaia-hypothese, afstand heeft genomen van het klimaatalarmisme.

Johnston:

British environmental guru James Lovelock, admits he was “alarmist” about climate change in the past.

James Lovelock, the maverick scientist who became a guru to the environmental movement with his ‘Gaia” theory’ of the Earth as a single organism, has admitted to being “alarmist” about climate change and says other environmental commentators, such as Al Gore, were too.

Lovelock, 92, is writing a new book in which he will say climate change is still happening, but not as quickly as he once feared. He previously painted some of the direst visions of the effects of climate change. In 2006, in an article in the U.K.’s Independent newspaper, he wrote that “before this century is over billions of us will die and the few breeding pairs of people that survive will be in the Arctic where the climate remains tolerable.”

However, the professor admitted in a telephone interview with msnbc.com that he now thinks he had been “extrapolating too far.” …

‘The problem is we don’t know what the climate is doing. We thought we knew 20 years ago. That led to some alarmist books – mine included – because it looked clear-cut, but it hasn’t happened,” Lovelock said.

‘The climate is doing its usual tricks. There’s nothing much really happening yet. We were supposed to be halfway toward a frying world now,” he said.

‘The world has not warmed up very much since the millennium. Twelve years is a reasonable time… it (the temperature) has stayed almost constant, whereas it should have been rising — carbon dioxide is rising, no question about that,” he added.

He pointed to Gore’s “An Inconvenient Truth” and Tim Flannery’s “The Weather Makers” as other examples of ‘alarmist”’ forecasts of the future. …

Asked if he was now a climate skeptic, Lovelock told msnbc.com: ‘It depends what you mean by a skeptic. I’m not a denier.” He said human-caused carbon dioxide emissions were driving an increase in the global temperature, but added that the effect of the oceans was not well enough understood and could have a key role. ‘It (the sea) could make all the difference between a hot age and an ice age’,” he said.

He said he still thought that climate change was happening, but that its effects would be felt farther in the future than than he previously thought. ‘We will have global warming, but it’’s been deferred a bit,” Lovelock said. ..

As ‘an independent and a loner’,” he said he did not mind saying “All right, I made a mistake.” He claimed a university or government scientist might fear an admission of a mistake would lead to the loss of funding.

Lees verder hier.

Kortom, de schepper van de Gaia–hypothese, Lovelock, heeft zijn geesteskind (deels) te vondeling gelegd. Maar de epigoon Bruno Latour heeft het liefdevol in zijn gedachtegoed opgenomen. Tja, zo gaan die dingen.

Terug naar het interview met Bruno Latour

Peter Giesen:

Sceptici zeggen dat het klimaat een religie is, van linkse activisten die op zoek zijn naar nieuwe idealen, nu hun oude zijn uitgeput.

Bruno Latour:

‘Dat geloof ik niet. Hun ideeën zijn gebaseerd op wetenschap, niet op religie. De religieuze kant zit eerder bij rechts. In de Verenigde Staten is dat duidelijk. Religieuze klimaatontkenners zeggen: de verandering van het klimaat kan niet waar zijn, omdat God het verboden heeft. De mens is niet in staat de Schepping te transformeren.’

Dat de visie van Bruno Latour niets met religie zou hebben te maken is een wonderlijke wending in een interview met als titel: ‘Godin aarde slaat terug’. Maar los daarvan rijst de vraag waarom Latour naar ‘religieuze klimaatontkenners’ (daar is die lelijke kwalificatie weer!) verwijst en niet naar de duizenden serieuze wetenschappers, die daar zo hun twijfels over hebben en daar uitvoerig in de ‘peer-reviewed’ literatuur over hebben gepubliceerd.

Peter Giesen:

Oog in Oog met Gaia is de weerslag van de Gifford Lectures die Bruno Latour in 2015 in Edinburgh gaf, voordat Donald Trump tot president van de Verenigde Staten werd gekozen. De verkiezing van Trump bevestigt zijns inziens de stelling dat het klimaat dé geopolitieke kwestie van onze tijd is. Door het verlaten van het Verdrag van Parijs hebben de Verenigde Staten het idee van een gezamenlijke wereld verlaten. Dat is een politieke keuze. De Verenigde Staten willen doorgaan met het stoken van kolencentrales, zonder bemoeienis van anderen.

Maar wie het klimaat serieus neemt, aanvaardt een vorm van internationaal gezag om de opwarming van de aarde te bestrijden. Dat was voor Trump en zijn medestanders niet acceptabel.

Het is natuurlijk weer President Trump die in het verdomhoekje wordt geplaatst. Daarbij blijft onvermeld dat ook President Obama heeft verklaard niet akkoord te kunnen gaan met een ‘internationale architectuur’ van een klimaatovereenkomst. (Bij mijn weten heeft niemand hem ooit gevraagd wat hij met deze enigmatische opmerking bedoelde. Hij zal toch niet ‘America first’ hebben bedoeld?)

Peter Giesen:

U heeft lange tijd in de Verenigde Staten gewerkt. Had u dit ooit verwacht?

Bruno Latour:

‘Nee. Je hebt altijd mensen gehad die zich tegen Darwin verzetten, maar dat waren freaks. Nu is de ontkenning van de wetenschap de officiële lijn van de Amerikaanse regering. Dat is totaal nieuw. …

…. de klimaatkwestie is dé geopolitieke kwestie van deze tijd.

Weer zo’n wonderlijke gedachtekronkel! Vooruitgang van de wetenschap is alleen mogelijk indien men bestaande denkbeelden voortdurend kritisch toetst. En dat is nu juist wat de Obama-regering heeft nagelaten en de regering Trump tracht te bevorderen door een discussie tussen een ‘Red Team’ en ‘Blue Team‘.

Hoe wetenschappelijk wil je het hebben?

Lees verder hier.

Kortom, de analyse van Bruno Latour is een opgewarmd prakje klimaatdenken uit de periode Gore/Obama. Het lijkt mij niet waarschijnlijk dat dat een kritische toetsing aan nieuwe inzichten zal overleven. Maar daarmee is de bij vele mensen diepgewortelde spirituele behoefte om – bij terreinverlies van de traditionele religie – toch deel uit te maken van een groter samenbindend streven om idealen te verwezenlijken, niet bevredigd. Het ‘redden van de planeet’ leent zich daarvoor bij uitstek.

Ik verwacht dan ook dat het nog lange tijd zal duren voordat de rationaliteit zal prevaleren. Op het beleid zal e.e.a. wereldwijd waarschijnlijk nauwelijks effect hebben. De klimaatovereenkomst van Parijs was immers niet veel meer dan een wassen neus, de wereldwijde uitstoot van CO2 stijgt nog immer en die verschrikkelijke opwarming wil maar steeds niet komen.