Klimaat en groepsdenken

André Bijkerk.

De klimaatdiscussie wordt nu al enige tijd vertroebeld door het vermoeden dat er wel eens meer groepsdenken dan wetenschap in het spel zou kunnen zijn. Zie bijvoorbeeld hier.

Uiteraard heeft dat niets te maken met de beoefening van objectieve wetenschap. Maar is er wel sprake van groepsdenken? En zo ja, in welke mate?

Een gedegen analyse van dit verschijnsel, groepsdenken, in de psychologie is gefaciliteerd door president John F. Kennedy in jaren 60 na het fiasco van de Varkensbaaioperatie in Cuba. Hij vroeg de psycholoog Irving Janis om het besluitvormingsproces voor de operatie te analyseren. Janis kwam tot de conclusie dat het fiasco was veroorzaakt door een totaal foutieve situatie–inschatting van zijn staf ten gevolge van groepsdenken. Meer hier. (NB: ik gebruik de oorspronkelijke Engelse versie omdat ik teveel onnauwkeurigheden en verlies van nuanceringen zie in de Nederlandse versie.)

Wat is nu precies groepsdenken? Janis legt uit dat dit een denkpatroon is van een groep mensen die onderlinge conflicten willen vermijden en het streven naar harmonie zwaarder laten wegen dan objectieve afwegingen. Men moet groepsdenken enigszins beschouwen als een subjectieve valstrik in een objectieve wereld. Niemand zoekt het bewust, het overkomt je gewoon, en je bent er inherent meer bevattelijk voor naarmate je socialer bent ingesteld en meer naar harmonie in de samenleving streeft. Er wordt dan ook gesproken van slachtoffers van groepsdenken, zeker niet van daders.

Stel, je bent een rechtschapen, oppassend lid van de samenleving en je ergert je groen en geel aan de schade die de mensheid aan de natuur op aarde berokkent. Daarom heb je je als doel gesteld om actief mee te werken om de wereld te beschermen tegen rampen zoals opwarming en daarmee een betere wereld achter te laten voor jouw nazaten. Een zeer nobel doel, rentmeesterschap, prima toch? Maar daarmee wordt je ook zeer kwetsbaar voor groepsdenken, vooral wanneer dat doel zo belangrijk wordt, dat het een klein onbetekenend leugentje om bestwil gaat rechtvaardigen (Noble Cause Corruption).

Irving Janis heeft een achttal symptomen van groepsdenken geformuleerd.

1. Illusions of invulnerability creating excessive optimism and encouraging risk taking.

2. Unquestioned belief in the morality of the group, causing members to ignore the consequences of their actions.

3. Rationalizing warnings that might challenge the group’s assumptions.

4. Stereotyping those who are opposed to the group as weak, evil, biased, spiteful, impotent, or stupid.

5. Self-censorship of ideas that deviate from the apparent group consensus.

6. Illusions of unanimity among group members, silence is viewed as agreement.

7. Direct pressure to conform placed on any member who questions the group, couched in terms of “disloyalty”

8. Mindguards— self-appointed members who shield the group from dissenting information.

Uiteraard is een match van één of twee symptomen van groepsdenken geen bewijs dat het verschijnsel ook inderdaad domineert. We gaan evenwel kijken hoeveel van deze acht we terugvinden in de kringen van de klimaatalarmisten.

1. Illusions of invulnerability creating excessive optimism and encouraging risk taking

Om dit symptoom te illustreren, kunnen we dicht bij huis blijven. De partyline schrijft voor, ook in Nederland, dat opwarming moet worden bestreden met windmolens en andere ruinables renewables.

Er worden sommetjes gemaakt over hun verwachte opbrengst en levensduur. Een overgang naar een dergelijke energiebron is inherent een groot risico, waarvoor een zeer uitgebreide, langdurige haalbaarheidsstudie is gerechtvaardigd. Landen als Duitsland en Denemarken hebben zich – zeer optimistisch – die tijd niet gegund en wisten nauwelijks welk risico ze aangingen met de verbintenis aan zeer grootschalige windparken. De tijd moest dat maar leren en dat gebeurt nu dan ook.

2. Unquestioned belief in the morality of the group, causing members to ignore the consequences of their actions

Voor de illustratie van dit symptoom herinner ik aan de casus Gleick en het Heartland Instituut. Peter Gleick had de reputatie van een zeer integere alarmist, met de kennelijke overtuiging dat het Heartland–instituut stond voor alles dat fout is aan de maatschappij en aan de ontkenning van menselijke klimaatverandering. Hij nam het risico om dat aan de kaak te stellen door zich wederrechtelijk uit te geven voor één van de directeuren om inside informatie te bemachtigen.

Een kleine noble cause corruption, toch? En moreel gezien dus volledig te rechtvaardigen. Want in zijn ogen waren die ‘schurken’ natuurlijk toch wel schuldig, dus dat maakte niets uit. Bij het naar buiten brengen van de informatie, die overigens geen enkele schokkende elementen bevatte, was een vals ‘strategie document’ toegevoegd dat zeer beschuldigend zou werken. Gleick ontkent dat hij dat heeft geschreven hoewel nadere analyse wel nadrukkelijk in die richting wijst. Overigens is dat niet zo relevant; dat het valse document überhaupt bestaat, dat is relevant, want het is geschreven door iemand die inschatte dat hij voor een dergelijk crimineel vergrijp niet ter verantwoording zou worden geroepen. En inderdaad hij had gelijk. Gleick werd als een held en martelaar ingehaald. (Zie hier en hier.)

Op zich zouden de criminele activiteiten van Gleick kunnen worden afgedaan als een individueel exces van groepsdenken. Maar dat de groep dit luid  toejuicht, maakt dit het een overduidelijk symptoom van groepsdenken. Immers moreel wordt het wangedrag van Gleick goedgekeurd; sterker nog, iedereen identificeert zich met de held en had graag de moed gehad om het zelf te doen. Geen twijfel dus aan de moraal binnen de groep.

3. Rationalizing warnings that might challenge the group’s assumptions

De laatste jaren wilde het niet meer zo vlotten met de opwarming.  Zo nu en dan werden termen als ‘pauze’ en hiatus gehoord. De travesty quote van Trenberth is overbekend. Wanneer de hiatus volgens de wetenschappelijke methode zou zijn behandeld, zou zijn geconstateerd dat de voorspellingen (beter: ‘projecties’) van opwarming onjuist waren gebleken. Derhalve moet de hypothese worden verworpen die tot deze ‘projecties’ heeft geleid. Simpeler kan het niet.

Zo werkt het echter niet bij groepsdenken, waar de dogmatische partyline juist moet worden geacht en wanneer de werkelijkheid zich niet voegt aan de doctrine, dient dit óf te worden weggeredeneerd, óf de werkelijkheid moet worden veranderd.

4. Stereotyping those who are opposed to the group as weak, evil, biased, spiteful, impotent, or stupid

Het laat zich aanzien dat we hier niet lang hoeven te zoeken in de lange lijst van schofferingen van critici. Het gebruik van het woord deniers zegt wellicht al genoeg. Ook is het vreemd dat eminente wetenschappers als onze eigen Henk Tennekes, Tim Ball, John Christie, Judith Curry, Richard Lindzen, Patrick Michaels, Fred Singer, Willy Soon, Roy Spencer, etc. bij de alarmisten volledig onder deze categorie vallen. Elke alarmist kan vertellen dat deze personen zwak, slecht, bevooroordeeld, rancuneus, onbeholpen of dom zijn. Wie echter hun artikelen wel objectief, vrij van groepsdenken, leest, moet zich wel achter de oren krabben in ongeloof.

5. Self-censorship of ideas that deviate from the apparent group consensus

Ofwel, ‘wie zwijgt, stemt toe’. Op het eerste gezicht lijkt dat moeilijk aan te tonen, we weten immers ipso facto niet wat zwijgenden denken. Maar soms toch wel, publiekelijke zwijgers willen in beperkte vriendenkring best wel eens hun hart luchten in vertrouwelijkheid.

In één van de climategate emails, acht Tom Wigley bijvoorbeeld de Hockeystick (MBH) slordig werk:

Phil, I have just read the M&M stuff criticizing MBH. A lot of it seems valid to me. At the very least MBH is a very sloppy piece of work — an opinion I have held for some time.

Nog erger wordt het wanneer nota bene één van de hockeystick auteurs, Bradley, de B van MBH, zijn twijfels over zijn eigen hockeystick deelt in confidentiele kringen:

…the biggest ‘miss, was an apparently very warm year in the late 19th century that we did not get right at all. This makes criticisms of the ‘antis’ difficult to respond to… Whether we have the 1000 year trend right is far less certain (& one reason why I hedge my bets on whether there were any periods in Medieval times that might have been ‘warm’, to the irritation of my co-authors!).

Maar in het openbaar wordt gezwegen – zelfcensuur –, de gelederen zijn gesloten. De factor wetenschappelijke zelfreiniging is uitgeschakeld; en iedere alarmist weet niet beter dan dat er een unanieme consensus is dat de hockeystick volkomen juist is. Met andere woorden, er heersen….

…6. Illusions of unanimity among group members, silence is viewed as agreement

Dan over:

7. Direct pressure to conform placed on any member who questions the group, couched in terms of “disloyalty”

Over de pek en veren die Judith Curry ten deel viel toen ze afkickte van groepsdenken heb ik het hier al eerder gehad. Twee andere voorbeelden dan, eerst Bjørn Lomborg, niet eens een klimaatcriticus; hij accepteert opwarming als een gegeven, hoewel hij dit niet de grootste bedreiging van de mensheid acht. Hij rekent ook voor in zijn boek, ‘The Skeptical Environmentalist’, dat reductie van uitstoot slechts tot een geringe tijdwinst leidt, ten koste van grote offers. De gevolgen komen toch, alleen misschien een paar jaar later. Hij pleit dan ook voor adaptatie in plaats van energiezelfmoord.

Nauwelijks kon hij bevroeden wat hij zich op de hals had gehaald. De wereld was te klein, karaktermoord, rechtszaken, pogingen om het boek te verbieden en als klap op de vuurpijl, een vergelijking met Hitler door niemand minder dan de voorzitter van het IPCC.

Een ander, recenter voorbeeld is Lennart Bengtsson, één van de meest vooraanstaande klimatologen, die ‘overliep naar de andere zijde’, door het lidmaatschap te aanvaarden van de ‘Academic Advisory Council’ van de klimaatkritische ‘Global Warming Policy Foundation’ (GWPF). Kort daarop nam hij echter weer ontslag met de volgende reden:

I have been put under such an enormous group pressure in recent days from all over the world that has become virtually unbearable to me. If this is going to continue I will be unable to conduct my normal work and will even start to worry about my health and safety. I see therefore no other way out therefore than resigning from GWPF.

Bron hier.

8. Mindguards – self-appointed members who shield the group from dissenting information

Het woord Groepsdenken hangt samen met het boek ‘Nineteen eighty–four’ van George Orwell, waarin de nieuwe taal newspeak in de extreem totalitaire staat Oceanie was ontworpen om het indivueel denken, vrije expressie en andere vormen van crimethink of thoughtcrime, onmogelijk te maken. Daarmee moet het een totale controle te krijgen over het denken van de burgers.

De reden waarom Newspeak determen thinkpol of thoughtpolice niet heeft overgenomen, is dat deze een formele instelling is. Mindguards zijn informeel; je wordt uit het eigen initiatief en eigen overtuiging. Mindguards mengen zich in eerste instantie niet vaak in het inhoudelijke dispuut over de partyline. Zij hanteren veeleer de pek en veren, de overbekende drogredenen, zoals big oil, tabak, etc., om de non-conformisten, de out-group, eens goed aan de schandpaal te kluisteren. Groepsdenkers luisteren daar graag naar en weten nu zeker dat ze de dissidenten kunnen negeren. Dat zijn geen goede mensen.

Lees verder hier.

Degenen die in de discussies kwistig strooien met de term deniers zijn veelal ook mindguards. Ik zal niet linken naar de voorbeelden daarvan, maar ik noem Desmogblog, Thinkprogress, Skeptical Science, Neal deGrasse Tyson. De leider van de mindguards is overduidelijk Barack Obama, misschien wellicht oorspronkelijk niet uit overtuiging, maar overgehaald door de mindguards in zijn staf. Dan toch maar een link om dat te onderbouwen.

Hoewel Newspeak nog niet erg in zwang is, is het toch duidelijk dat de overstelpende mindguard–activiteiten het voor velen onmogelijk maakt om ook maar te kunnen denken dat klimaatcritici ook maar gewone mensen zijn, die handelen uit eerlijke overtuiging en niet uit eigenbelang.

Conclusie

Het blijkt dat we aan alle acht symptomen van groepsdenken moeiteloos invulling kunnen geven in het klimaatdebat. Hoeveel meer is nodig om aan te tonen dat de klimaathype niets meer dan groepsdenken is? Het gaat dan ook niet over de nog steeds open wetenschappelijke discussie of toename van kooldioxide in de atmosfeer de potentie heeft om klimaatrampen te veroorzaken maar om de idealen van zekere groeperingen te realiseren. Kennelijk is het kooldioxide–idee daarvoor het belangrijkste middel, zodat ten koste van alles moet worden voorkomen dat het algemeen bekend wordt, dat het is weerlegd. We zijn dus met politieke dwang bezig en niet met wetenschappelijk–technisch onderbouwde ondersteuning van de maatschappij.